Author :
Abstract
XIV. yüzyıl başlarında, Batı Anadolu kıyılarında iki Menderes Nehri arasında kalan havzayı fethederek, bu coğrafyaya Müslümân Türk kültürünün taşınmasını sağlayan Aydınoğulları, yüz elli yıla yakın bir süre bu coğrafyada hüküm sürmüş ve pek çok kıymetli eser bırakmışlardır. 1426 yılında, II. Murad devrinde, Osmanlı hâkimiyeti altına giren Aydınoğullarının siyâsi faaliyetlerine son verilmiştir ve bu coğrafya, Osmanlı hâkimiyeti altında Aydın İli adıyla anılmaya başlanmıştır. Bu süreçte Aydınoğullarının ve Osmanlı Devletinin, günümüz Batı Anadolu kültür kimliğinin oluşmasındaki tesirleri, edebi çevrelerin şekillenmesindeki etkileri gözden kaçırılmaması gereken unsurlardır. Tasavvuf yolunu açıklayan Anadolu erenleri içerisinde de Ege sufilerinin husûsî bir yeri vardır. Aynı zamanda bu zevât-ı kirâmın,Mevlevilik, Halvetilik Uşşakilik gibi, günümüzde de son derece canlı olan tarikat silsilesinin menbaı olarak ekol teşkil ettikleri unutulmamalıdır. Tarikatlar yayıldıkları her coğrafyada olduğu gibi Aydın ve çevresinde de sosyal ve kültürel hayatın merkezini oluşturmuşlardır. Batı Anadoluda Aydınoğulları Beyliği zamanında yaşanan kültürel değişimin en önemli aktörü olan bu tarikatlar Osmanlı hâkimiyeti sürecinde de aynı kültürel ve düşünsel yapının korunmasını ve güçlenmesini sağlamışlardır. Çalışmamızda, erken dönemde Aydın ve çevresinde faaliyet gösteren, tasavvufî gruplar tespit edilmeye çalışılmış, Aydınoğullarının fethi ile başlayan ve Osmanlı hâkimiyeti ile devam eden, Türkleşme ve İslamlaşma sürecinde Aydın ve çevresinde oluşan dini ve kültürel hayat değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
Aydınoğulları has conquered the area between two Menderes River on the shores of Western Anatolia in the early XIV century, owned this geography for nearly fifty years and carried Turkish culture to this region. Aydınoğlulları left many pieces to this geography and their political activities ended in 1426 during Murad II period when they ultimately entered to Ottoman sovereignty. Since that day, this region named as Aydın province as an administrative unit under Ottoman rule. The effects of the Aydınoğulların and the Ottoman Empire on the formation of the present-day Western Anatolian cultural identity and the effects on the formation of literary circles should not be overlooked. The Aegean Sufis have a special place among the Anatolian erans who explain the Sufism path. At the same time, it should be noted that these Sufis, as Mevlevilik, Halvetık Uşşakilik, form an ecole as the source of the tarikat order, which is still very alive today. The sects were the center of social and cultural life in Aydın and its surroundings, as in every geography they spread. These sects, which are the most important actor of the cultural change experienced in the period of Aydınoğulları Principality in Western Anatolia, have ensured the preservation and strengthening of the same cultural and intellectual structure during the Ottoman rule.This study will try to examine the contributions of sufi groups, which were active in Aydın and its environment in early period, to cultural environment during the Turkicization and Islamization processes which was started with its conquest by Aydınoğulları and continued with Ottoman rule by retaining them.
Keywords
- 166 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri, 937/1530, Ankara 1995.
- Ahmet Eflâkî, Menâkıbü'l-Ârifîn, Çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1973.
- Akın, Himmet, Aydınoğulları Hakkında Bir Araştırma, Ankara 1968.
- Akın, Himmet, Aydınoğulları Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Yayınlar, Ankara, 1946.
- Âşıkpaşazâde, Osmanoğulları Tarihi, hzl: K. Yavuz-M. Y. Saraç, İstanbul 2003.
- Aydınoğulları Tarihi (04-06 Kasım 2010 Aydın) Bildiriler, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu - I, Ed. Mehmet ERSAN, Mehmet ŞEKER, Cüneyt KANAT, Ankara, 2013
- Baktır, Mustafa, “Tireli İbn Melek ve İlmî Muhiti Hakkından Bazı Tesbitler”, Türk Kültüründe Tire, yayına hazırlayan: Mehmet Şeker, Ankara 1994.
- Çelik, Bülent, Tanju Demir, Aydınoğlu Topraklarında Osmanlı Yönetimi (XIII.-XV. Yüzyıllar), Uluslar arası Batı Anadolu Beylikleri Tarih ve Kültür Sempozyumu-I: Aydınoğulları Tarihi, Ed. Mehmet Şeker, Mehmet Ersan, Cüneyt Kanat, TKK, Ankara 2013.
- Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnamesi Çev. A Sait Aykut, Yapı Kredi Yay. İstanbul 2015.
- Enverî, Düstûrname-i Enverî, Çev.-Yay. Haz. I. M. Sayar, Paris 1954.
- Erdoğru, Mehmet Akif, “Aydın İli Tahrir Defterlerinde Aydınoğulları İle İlgili Kayıtlar Üzerine”, Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. I, Tire 2016.
- Ergun, Ramazan, Aydın’ı Aydınlatanlar: Aydın Meşhurları, Türk Ocakları Aydın Şubesi, Aydın, 1998.
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IX, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
- Haykıran, Kemal Ramazan, “Aydınoğulları Zamanında Tire ve Çevresinde İlmi Faaliyetler”, Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. II, Tire 2016.
- Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, I-V, Hazırlayan: İsmet PARMAKSIZOĞLU, Ankara, 1999.
- İbn Kemal, Tevârih-i âl-i Osman, Hzl: Ş. Turan, Ankara 1970.
- Kara, Mustafa, Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları, İstanbul 2005.
- Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretüş-Şuârâ, Hz. Aysun Sungurhan Eyduran, Ankara, 2009.
- Konukçu, Enver, “Aydın İlinin Gelişiminde Aydın Bey,” Tire Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, C. II, Tire 2016.
- Öngören, Reşat, “Zeyniyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, Ed. Semih Ceyhan, İstanbul 2015.
- Öngören, Reşat, Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeynîler, İstanbul 2003.
- Sağıt, Betül, Gültekin Teoman, “Aydınoğulları Beyliği Sikkeleri”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih ve Kültür Sempozyumu-I: Aydınoğulları Tarihi, Ed. Mehmet Şeker, Mehmet Ersan, Cüneyt Kanat, TKK, Ankara 2013.
- Süreyya,Mehmed , Sicill-i Osmanî, (Yayına Haz.: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, I-VI, İstanbul 1996
- Şeker, Mehmet, “Aydınoğulları Beyliği ve Ayasuluğ”, Geçmişten Günümüze Selçuk, İzmir 1997.
- Şeker, Mehmet, Anadolu’nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı, İstanbul 2006.
- Şeker, Mehmet, İbn Batuta'ya Göre Anadolu'nun Sosyal Kültürel ve İktisâdi Hayatı ile Ahilik, Ankara 1993.
- Şeker, Mehmet, Selçuk İsa Bey Câmii, İzmir 1970.
- Şener, Mehmet, İbn Melek’in Hukûkî Yönü-Türk Kültüründe Tire, Yay. Haz. Mehmet Şeker, Ankara 1994.
- Tahir, Bursalı Mehmed bin Rıfat, Aydın Vilayetine Mensub Meşâyih, Ulema, Şuâra, Müverrihin ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli, Hz. Mehmed Akif Erdoğru, Akademi Yayınları, İzmir, 1994.
- Taşköprî-zâde, eş-Şekâyıku’n-Nu‘mâniyye (tah.:Ahmet Suphi Furat), İstanbul 1405/1984, Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî, III, İstanbul 1311.
- Taşköprülüzade, Şakâiku’n-Nu’mâniyye, Osmanlı Bilginleri, Hz. Muharrem Tan, İz Yayınları, İstanbul, 2007.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri Tarihi, Ankara 1999.
- Vicdanî, Sadık, 1995, Tarikatler ve Silseleleri, Hzl: İ. Gündüz, İstanbul.