Author :
Abstract
Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğunu yaklaşık yüz yıl boyunca etkileyen, Anadolunun hemen her yöresine yayılan, büyük toplumsal, idari, ekonomik sonuçlara ve değişimlere yol açan Celali İsyanlarının ortaya çıkmasında etkili olan coğrafi nedenler ele alınmıştır. Çalışmada, şimdiye kadar daha çok tarihi ve sosyal yönleriyle ele alınan Celali İsyanlarının hem ortaya çıkış sürecinde, hem de devam ettiği dönemlerde coğrafi etmenlerin ve olayların bu isyanlar üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu vurgulanmıştır. Bu coğrafi olaylar ve etmenler, Küçük Buzul Çağı olarak adlandırılan sert hava koşullarıyla, kuraklıklar, kıtlıklar ve iaşe (tedarik) problemleridir. 16. Yüzyılın sonlarında başladığı bilinen bu ayaklanma hareketleri, aktivite ve etkileri zaman içerisinde azalmış olsa da, genel anlamda sırasıyla, III. Murad, III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa, Genç Osman, IV. Murad dönemlerinde etkili olmuştur. Bu ayaklanmaların adı, farklı bir nedene dayansa da 1519da Yozgat yöresinde ayaklanan Bozoklu Şeyh Celâlden gelir. O dönemden itibaren özellikle 16. ve 17. Yüzyıllarda meydana gelen hemen hemen her ayaklanma hareketi Celali ismiyle anılır olmuştur.
Keywords
Abstract
This study deals with the geographical reasons that have influenced the Ottoman Empire for nearly a hundred years and which have led to the emergence of the Jalali rebellions, which led to major social, administrative, economic consequences and changes in almost every region of Anatolia. It is desirable to emphasize how geographical factors and events have an influence on these rebellions, both in the process of emergence and in the periods of Jalali rebellions, which are studied more historically and socially. These geographical events and factors are the problems of drought, shortages and subsistence (procurement) with the harsh weather conditions called Small Glacier Age. These rebellion movements, activities and effects that are known to have begun in the late 16th century have decreased in time, but in general terms, III. Murad III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa, Young (II) Osman, IV. Murad was influential during his time. The name of these revolts comes from the Bozoklu Sheikh Jalal, who rebelled in the Yozgat region in 1519, based on a different cause. From that period onwards, almost every uprising that took place especially in the 16th and 17th centuries became known by the name of Jalali.
Keywords
- 3 No’lu Mühimme Defteri (1558-1560), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Bşk. Yayın Nu:12, Divan-ı Hümayun Sicilleri Dizisi:1, Ankara, 1993.
- 6 No’lu Mühimme Defteri, (972/1564-1565), 3 Cilt, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1995.
- İsmet Binark, 12 No’lu Mühimme Defteri, (978-979/570-1572), 3 Cilt, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1996.
- Ahmet Akgündüz-Said Öztürk, Bilinmeyen Osmanlı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1999.
- Ahmet Şimşirgil, Kayı-V, Osmanlı Tarihi, Kudret ve Azamet Yılları, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
- Ahmet Şimşirgil, Kayı-VI, Osmanlı Tarihi, İmparatorluğun Zirvesi ve Dönüş, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
- Ahmet Tabakoğlu, "Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi", Türkler Ansiklopedisi, Ed. H. Celal Güzel, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.1218-1301.
- C. Mostras, Osmanlı İmparatorluğu Coğrafyası Sözlüğü, Çev. Ömer ÖZTÜRK, Yaba Yayınları, İstanbul, 2014.
- Charles Issawı, "Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600- 1914), Bazı Gözlemler ve Sorunlar", Osmanlı ve Dünya, Osmanlı Devleti ve Dünya Tarihindeki Yeri, Haz. Kemal H. Karpat, Çev. Kemal Kahraman, Ufuk Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2006, ss.157-170.
- Emine Uzun, Osmanlı Ülkesinde Görülen İsyan ve Eşkıyalık Olayları Karşısında Alınan Bazı Tedbirler Hakkında Bir Değerlendirme, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 25, 2009, ss.185-214.
- Fatma Acun, "Celali İsyanları (1591-1611)", Türkler Ansiklopedisi, Ed. Hasan Celal Güzel, vd., Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 9, Ankara, 2002, ss.1275-1297.
- Ferhat B. Özgen, "Osmanlı Devletinin Diğer Devletlerle İktisadi İlişkileri", Yeni Türkiye Dergisi, 701 Osmanlı Özel Sayısı II, Ekonomi ve Toplum, Yıl 6, Sayı 32, Mart-Nisan 2000, ss.101-111.
- Fernand Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, 2. Cilt, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1990.
- Gabor Agoston, "1453-1826 Avrupa’da Osmanlı Savaşları", Top, Tüfek ve Süngü, Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, Ed. Jeremy Black, Çev. Yavuz Alogan, Kitap Yayınları, İstanbul, 2003, ss.128-153.
- Gıacomo E. Carretto, Akdeniz’de Türkler, Çev. Durdu Kundakçı, Gülbende Kuray, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992.
- Halil İnalcık, Osmanlı ve Modern Türkiye, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
- --------------- ; Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen SEZER, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
- Hrand Andreasyan, "Bir Ermeni Kaynağına Göre Celali İsyanları", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XII, 1963, ss.27-42.
- İlber Ortaylı, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, 3. Baskı, Ankara, 2008.
- İsmail H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C 3, Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara, 1988.
- Jean P. Roux, Türklerin Tarihi, Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çev. Prof. Dr. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2004.
- Mehmet Yavuz Erler, Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2010, ss. 45-68; ISBN: 978-605-432605-01.
- -------------------------------- ; A Study of the Imperial Decrees (Fermans) and Law Codes (Kanunnames) concerning the sultanic estates around İstanbul with special referance to the share-croping system (1300-1521), Univercity of Manchester 1993. (Submitted as an M.A. thesis under the superwising of Dr Colin Imber).
- -------------------------------- ; “The Effects of Natural Disasters on the Province of Konya with a special reference to economic and social aspects of the city”, International Congress on Ottoman Empire with all aspects in 700th Anniversary of its establishment, Konya, vol.I, 797-809, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1999.
- M. Kunt, Siyasal Tarih Bölümü, Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908, Yayın Yön. Sina AKŞİN, Cem Yayınevi, Ankara, 1988.
- M. Kurt, vd. Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti (1600-1908), Yayın Yön. Sina AKŞİN, Cem Yayınevi, İstanbul, 1988.
- Mustafa Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, Barış Yayınevi, Ankara, 1999.
- Mustafa Akdağ, "Celali İsyanlarında Büyük Kaçgunluk", Tarih Araştırmaları Dergisi 2, 1964, ss.1-49.
- Mustafa Akdağ, "Celali Fetreti", Ankara Ün. Dil ve Tarih Coğrafya Fak. Dergisi, Sayı:16, 1958, ss.53-107.
- Mustafa Akdağ, "Celali İsyanlarının Başlaması", Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C.4, S.1, Kasım-Aralık 1945, ss.23-37.
- Mustafa Cezar, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi yayınları, Çelik cilt Matbaası, İstanbul, 1965.
- Numan Elibol,"Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları", Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bil. Fak. Y. C.12, S.2, 2007, ss.135-160.
- Orhan Kılıç, "Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar", Türkler Ansiklopedisi, Ed. Hasan Celal Güzel, vd., Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 10, Ankara, 2002, ss.1340-1356.
- Ömer L. Barkan, (1970), "XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri", TTK Belleten Dergisi, Cilt: XXXIV, Sayı 136, ss.557-607.
- Ömer L. Barkan, (1970), "Research on the Ottoman Fiscal Surveys", Studies in the Social and Economic History of the Middle East, ed. M. Cook, 163-171, London, Oxford University Press.
- Ö. Y. Solak, "Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Suhte İsyanları (1558- 1576)", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Ün. Sosyal Bil. Ens. Tarih Anabilim Dalı, Muğla, 2014.
- Sam White, Osmanlı’da İsyan İklimi (Erken Modern Dönemde Celali İsyanları), Alfa Basım Yayın, İstanbul, 2013.
- S. Duman, Celali İsyanları Örneğinde Canbuladoğlu Ali Paşa İsyanı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Ün Sosyal Bil. Ens. Tarih Anabilim Dalı, Hatay, 2011.
- Suraıya Faroqhı, Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, Çev. Ayşe Berktay, Kitap Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul, 2010.
- Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 21, Ankara, 2006
- Zafer Karademir, İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), Kitap Yayınları, İstanbul, 2014.