Author :
Abstract
Arapça ve Farsça hem ilmî hem de edebî olarak tarih boyunca Türk kültür ve medeniyetini etkileyen önemli unsurlardan birisi olmuştur. Klâsik Türk edebiyatının şekil ve muhteva olarak edebî gelenek hâline dönüşmesinde ise bu iki dilin ayrı bir yeri vardır. Bu edebî gelenekte ifade kalıplarından mazmunlara, vezinden kafiyeye kadar birçok unsur, Arapça ve Farsça kelime yardımıyla metinlerde hayat bulmuştur.Osmanlı toplumunda ilmî ve edebî gelenekteki gelişmelere paralel olarak bu iki dilin öğrenilmesi ve öğretilmesi, zamanla önemli bir ihtiyaç hâlini almıştır. Bu ihtiyaca cevap vermek amacıyla da bu dillere ait manzum veya mensur birçok sözlük hazırlanmıştır. Dil öğrenimini hem eğlenceli hâle getirmeleri hem de öğrenilen kelimelerin hafızadaki kalıcılığını artırmaları bakımından Farsça-Türkçe, Arapça-Türkçe veya Arapça-Farsça-Türkçe tarzında yazılan manzum sözlük türleri ayrı bir ilgi görmüş ve zamanla bu eserlerin sayısında önemli bir artış olmuştur. Klâsik Türk edebiyatında yetmiş civarında manzum sözlüğün varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri de Leâlî mahlaslı bir şair tarafından çocuklara Farsçayı öğretmek amacıyla yazılmış olan Farsça-Türkçe sözlüktür. 17. yüzyıl veya daha önceki dönemlerde kaleme alınmış olan 84 beyitlik bu manzum sözlük, giriş ve 250 civarında Farsça ve Türkçe kelimenin karşılıklı anlamlarının verildiği dört kıtadan oluşmaktadır. Bu çalışmada Leâlî tarafından kaleme alınmış olan Farsça-Türkçe manzum sözlüğün şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak, eserin çevriyazılı metni verilecektir.
Keywords
Abstract
Arabic and Persian have become one of the important factors which have affected on Turkish culture and civilisation as scientific and literary historically. These languages have got a distinct place for classical Turkish literature to be a literary tradition as a form and content. Many factors from expressions to poetic themes, from rhythm to rhyme have invigorated in the texts with the help of Arabic and Persian words in this literary tradition.Teaching and learning these languages became gradually an important need in parallel with the developments in the scientific and literary tradition in Ottoman society. Many poetic or prose dictionaries belonging to these languages have been prepared in order to meet this need. Poetic dictionaries which were written in Persian-Turkish, Arabic-Turkish or Arabic-Persian-Turkish have gotten attention especially as they make the language learning enjoyable and also increase the subsistence of the words in mind, and there have gradually been an increase in the number of these works. It is known that there are nearly seventy poetic dictionaries in the classical Turkish literature. One of them is Persian-Turkish dictionary which was written in order to teach Persian to the children by a poet who has got an ekename as Leâlî. This poetic dictionary which was written in 17. century or the previous periods consists of the introduction and four quatrains that the mutual meanings about of 250 Persian and Turkish words are given. In this study, the form and content properties of the poetic Persian-Turkish dictionary which was written by Leâlî will be considered and the works translation text will be provided.
Keywords
- Abdulkadir Özcan (hzl.), Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiü’l-Fudalâ I. Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri, C. 3, Çağrı Yayınları: İstanbul 1989.
- Ahmet Hilmi İmamoğlu, Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Muğla Üniversitesi Yayınları: Muğla 2006.
- Ahmet Kartal, Tuhfe-i Fevzî, Akçağ Yayınları: Ankara 2003.
- Atabey Kılıç, “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, 2007, s. 516-548.
- Aysun S. Eyduran (hzl.), Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Tenkitli Metin B. Ankara: KTB. Yay. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/183504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html (E.T.: 01.02.2014).
- Bahir Selçuk - Mesut Algül, “Çocuklar İçin Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-Rîz’i”, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, Volume 1, Issue 2, 2015, s. 133-64.
- Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatcı (hzl.), Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, C. 2, Bizim Büro Yayınları: Ankara 2001.
- Cemşid Salehpoor, Ferheng-i Câmi’-i Fârsî Be-Türkî (Farsça-Türkçe Ansiklopedik Sözlük), C. 1-2, Lale Yayınları: Tebriz 1991.
- Charles E. Faroe, Lütfullah Halimi'nin Bahrü'l-Gara'ib'i, Ankara Üniv. SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1991.
- Erdoğan Boz, “Farsça-Türkçe İlk Manzum Sözlük Tuhfe-i Hüsâmî'nin Bursa (İneybey) Nüshası”, Osmanlı Bursa’sında Dil-Kültür ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 29-30 Mayıs, Bursa 2013.
- http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=800, (E.T. 05.01.2017).
- Ferit Devellioğlu, Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Aydın Kitabevi: Ankara 2011.
- Filiz Kılıç (hzl.), Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İnceleme-Metin. C. 2. İstanbul Araştırmaları Ens. Yay.: İstanbul 2010.
- İbrahim, İmran Öztahtalı, Lâmi’î Çelebi ve Lügat-ı Manzûmu (Tuhfe-i Lâmi’î), Gaye Kitabevi: Bursa 2004.
- İlhan Genç (hzl.), Tezkîre-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, AKM Yayınları: Ankara 2000.
- Kudret Altun, Tuhfe-i Kusûrî,Tazmîn-i Şâhidî (İnceleme-Metin-Sözlük), Laçin Yayınları: Kayseri 2002.
- M. Akif Gözitok, “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî”, Atatürk Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 55, Erzurum 2016, s. 127-48.
- Mesut Bayram Düzenli - Muhittin Turan, “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe- i Şemsî”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-Journal of International Social Research, Volume 9, Issue 42, 2016, s. 122-154.
- Mesut Bayram Düzenli, “Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-Hâfız”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/12 Summer 2015, s. 329-370.
- Muhittin Turan, “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma’ânî İsimli Manzum Sözlüğü”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, s. 2939-92.
- Necip Fazıl Duru - Abdullah Eren, Nazm-ı Dil-ârâ, Farsça-Türkçe Manzum Lügat, Altınpost Yayınları: Ankara 2014.
- Neslihan Gören, Bursalı Nakibzâde Ni'metî’nin ‘Tuhfe-i Ni'metî’ adlı Farsça-Türkçe manzum sözlüğü (Metin-İnceleme), Marmara Üniv., Türkiyat Araştırmaları Ens., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016.
- Nurettin Ceviz - Soner Gündüzöz, “Osmanlı Medrese Kültüründe Manzum İlmî Eser Geleneğinin Güzel Bir Örneği: Lügat-ı Yûsuf”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl 10, Sayı 29, 2016, s. 211-30.
- Nuri Akbayar (hzl.), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 3. Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yayını: İstanbul 1998.
- Rabia Şenay Şişman, Esâmî, İki Dilli Sözlük (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük), Dün Bugün Yarın Yayınları: İstanbul 2016.
- Rıdvan Canım (hzl.), Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, AKM Yayınları: Ankara 2000.
- Sait Okumuş, “Bosnalı Osmân b. Hüseyin’in Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Manzûme”, Uluslararası Osmanlı’dan Günümüze Bosna-Hersek Tarih ve Kültür Sempozyumu 09-11 Haziran 2010, Tuzla Hotel, Bosna-Hersek, Tuzla 2011, s. 509-521.
- Şemseddîn Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul: 2001. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=56 90, (E.T.: 05.01.2017). Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Lügat, Süleymaniye Kütüphanesi, “Reşid Efendi 977”, vr. 76b78b. Tuncay Bülbül, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4970, (E.T.: 05.01.2017).
- Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983. Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara 2016.