Author :
Abstract
X. ve XI. yüzyıllarda İran ve Irak’ta hüküm süren Büveyhîler ilk dönemlerinde Deylem’de hüküm süren mahalli hanedanların hizmetinde bulunmaktaydılar. Ancak zamanla İran ve Irak bölgesinde meydana gelen iktidar boşluğunu iyi değerlendirerek geniş bölgeleri hâkimiyetleri altına almışlardır. Nitekim Büveyhî hâkimiyetine giren bölgelerden birisi olan Cibâl bölgesi her ne kadar Sâmânî emîrleri tarafından yönetilmiş olsa da bölgedeki iktidar boşluğunu iyi değerlendiren Rüknüddevle (Ebû Ali Hasan b. Büveyh) ilk olarak 323 (934-935) yılında İsfahân’ı daha sonra ise 331 (943) yılında Rey’i ele geçirerek Rey merkezli Cibâl Büveyhîleri’ni kurmuş ve ölünceye kadar bölgenin hâkimiyeti için Sâmânîler ile uzun süreli bir mücadelenin içinde olmuştur.
Keywords
Abstract
Early on, the Buyids, who ruled in Iran and Iraq in the X. and XI. centuries, were in the service of the local dynasties that ruled in Deylem. However, over time, they took wide regions under their governance by utilizing the authority gap that occurred in Iran and Iraq. As a matter of fact, although Cibal region, one of the regions under Buyid governance, was ruled by Samani khans; Rüknüddevle (Ebu Ali Hasan b.Büveyh), who utilized the authority gap in the region very well, established Cibal Buyids, centered in Ray, by conquering Esfahan first in year 323 (934-935) then Rey in 331 (943) and until he died he had been in a longtime struggle for the sovereignity of the region with Samanis.
Keywords
- Ağırakça, Ahmet, “Büveyhîler Döneminde Türk Kumandanları I. Sebüktekin”, Belleten, C.LIII, Sayı, 207-208, Ağustos-Aralık 1989 Ankara, ss. 607-635.
- Barthold, V. V., “Ahmed (Ebû Ali)”, İslan Ansiklopedisi, C. I, MEB, İstanbul 1978, s. 168.
- ------------------, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Hazırlayan: Hakkı Dursun Yıldız, Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
- Bosworth, C. E., “The Banû Ilyâs of Kirmân (320-57/932-68)”, (Edited by C. E. Bosworth), The Medieval History of Iran, Afghanistan and Central Asia, Variorum Reprints, London 1977.
- Bowen, Harold, “Rükn-üd-Devle”, İslam Ansiklopedisi, C. IX, MEB, İstanbul 1964, s. 799-800.
- Buniyatov, Ziya Musa, “Çağâniyân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VIII, Ankara 1993, s. 166.
- Busse, Heribert, “Iran Under The Bûyids”, (Edited by R. N. Frye), The Cambridge History of Iran: The Period From The ArabInvasıon to The Saljuos, Vol. IV, Cambridge University Press 1975.
- Cahen, Cl., “Buwayhids or Bûyids”, The Encopedia of İslam (New Edition), C. I, Leiden 1986, s. 1350-1357.
- Ebû Nasr Tâcüddîn Abülvehhâb b. Alî b. Abdülkâfî es-Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiîyyeti’l-Kübrâ, C. III, Neşr. Mahmûd Muhammed et-Tenâhî-Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, Dâru İhyâi’lKütübi’l-Arabî, Kâhire 1964.
- Ebû Tâlib en-Nâtık-Bilhak Yahyâ b. el-Hüseyn b. Hârûn, Kitâbu’l-İfâde fî Târîhi’l E’immeti’s- Sâde, (Ahbâru E’immeti’z-Zeydiyye fî Taberistân ve Deylemân ve Cîlân içinde), Neşr. Wilferd Madelung, Beyrut 1987.
- el-Antâkî, Ebu’l-Ferec Yahyâ b. Saîd b. Yahyâ, Târîhu’l-Antâkî el-Ma’rûf bi-Sılati’t-Târîhi’l- Utîhâ, Neşr. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Jarrous Pres, Trablus 1990.
- en-Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, C. XXV, Neşr. Müfîd Kumeyha, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrût 2004.
- ez-Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târihu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, C. XXV-XXVI-XXVIII, Neşr. Şuayb el-Arnaût-Muhamme Naim el-Arkusûsî, Müesssetü’r-Risâle, Beyrût 1997.
- Fazlıoğlu, İhsan, “Hâzin, Ebû Ca’fer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XVII, Ankara 1998, s. 126.
- Güner, Ahmet, “Büveyhîler’den Adudüddevle ve Dönemi (338-372/949-983)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 1992.
- ------------------, “İbnü’l-Amîd, Ebü’l-Fazl” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XX, Ankara 1999, s. 485.
- ------------------, “Rüknüddevle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXXV, Ankara 2008, s. 285.
- Hasan İbrahim Hasan, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, II/III, (Trc. İsmail Yiğit- Sadreddin Gümüş), Kayıhan Yayınları, İstanbul 1987.
- Hitti, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, II, (Çev. Salih Tuğ), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1995
- İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed, Târîhu İbn Haldûn, C. IV, Neşr. Halîl Şehhâde-Süheyl Zekkâr, Dârü’l-Fikr, Beyrût 2001.
- İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâ’u Ebnâ’i’z Zaman, C. II, Neşr. İhsân Abbâs, Dâr Sâdır, Beyrût 1972.
- İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım, Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî, 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Trc. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014.
- İbn İsfendiyâr, Bahâüddîn Muhammed b. Hasan b. İsfendiyâr-i Kâtib, Târîh-i Taberistân, C. I-II, be teshîh-i Abbâs İkbâl Âştîyânî, be ihtimâm-i Muhammed Ramezânî, Taberistân 1386 (2007).
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâfüddîn İsmâîl Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, C. XI- XII-XIII, (Çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1994.
- İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya’kûb, Tecâribü’l-Ümem, (Trc. Kıvameddin Burslan, Haz. Mehmet Şeker-Rıza Savaş-Süleyman Genç-Ali Ertuğrul), TTK Yayınları, Ankara 2016.
- İbn Tağrîberdî, Cemâleddîn Ebu’l-Mehâsin Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbekî, en-Nücûmü’z- zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Ķāhire, C. III-IV, el-Nâşr: Vezaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdu’lKavmî, Kâhire 1963.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, el- Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, C. XIV, Neşr. Muhammed Abdülkâdir AtâMustafa Abdülkâdir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrût 1995.
- İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el- Kâmil fî’t-Târîh, VI-VII, Neşr. Muhammed Yûsuf ed-Dakkâr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrût 1987.
- ------------------, el-Kâmil fî’t-Târîh, VI-VII, (Trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın), Ocak Yayıncılık, İstanbul 2016.
- İbnü’l-Kıftî, Cemâlüddîn Ebü’l-Hasan Alî b. Yûsuf, İhbârü’l Ulemâ bi-Ahbâri’l Hükemâ (Târîhu’l-Hükemâ), Neşr. İbrâhîm Şemseddîn, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrût 2005.
- İbnü’l-Verdî, Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer, Târîhu İbnü’l-Verdî (Tetimmetü’l-Nihasar fî Ahbâri’l-Beşer), C. I, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrût 1996.
- İbnü’t Tıktaka, el-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 632-1258), (Çev. Ramazan Şeşen), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2016.
- Kabir, Mafizullah, “The Buwayhids of Jibâl and Rayy”, Journal of The Asiatic Society of Pakistan (JASP), Vol. III, Dacca 1958, ss. 29-42.
- Kallek, Cengiz, “Kaffâl, Muhammed b. Ali”, DİA, TDV, Ankara 2001, XXIV, s. 146-147.
- Kitâbu’l-Uyûn ve’l-Hadâik fi Ahbâri’l-Hakâik 256/870-350/961(Anonim), IV/1, Neşr. Ömer es- Saîdî, Dımask 1972.
- Kitâbu’l-Uyûn ve’l-Hadâik fi Ahbâri’l-Hakâik 256/870-350/961(Anonim), C. IV/2, Neşr. Ömer es-Saîdî, Dımask 1973.
- Madelung, Wilferd, “Minor Dynasties of Northern Iran”, The Cambridge History of Iran, C. IV, (ed. R. N. Frye), Cambridge 1975.
- Merçil, Erdoğan, “Muhtaçoğulları”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul 1995, ss. 67-92.
- ------------------, “Muhtâcoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXXI, Ankara 2006, ss. 50-51.
- Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti İslâm’ın Rönesansı, (Çev. Salih Şaban), İnsan Yayınları, İstanbul 2014.
- ------------------, “Sîmcûrîler III”, Tarih Dergisi, S. 33, İstanbul 1981, ss. 115-132.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l Muzaffer Şemseddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el-Bağdâdî, Mir’atü’z Zamân fî Târîhi’l Ayân, C. XVII, Neşr. Muhammed Enes el-Hasan-Kâmil Muhammed el-Herrat, Dârü’r-Risâleti’l-Âlemîyye, Dımaşk 2013.
- Usta, Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâmânîler, Yeditepe Yayınlar, İstanbul 2013.
