1893-1894 YILLARI ARASINDA SİNOP’TA KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NDE KOLERAYA KARŞI ALINAN TEDBİRLER
Author :
Abstract
19. yüzyılın başlarında Hindistan’da ortaya çıkan ve belirli bir süre içerisinde yayılarak tüm dünyayı etkisi altına alan Kolera, Osmanlı Devleti’nde de sosyal ve ekonomik birçok soruna neden olmuştur. Kolera salgını nedeniyle şehirlerin nüfusu azalmakla kalmamış, salgın yüzünden halk yerini yurdunu terk etmek zorunda kalmıştır. Bu hastalık hakkında halkın yeterli bilgisinin olmaması, fakirlik, yetişmiş doktor sayısının azlığı ve halkın kadercilik anlayışı, ciddi oranda nüfus kaybına neden olmaktaydı. Bu durum şehirlerde üretimin düşmesine ve hayat pahalılığına neden oluyordu. 1893 ve 1894 yıllarında kolera salgını İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Erzurum, Trabzon gibi vilayet merkezlerinin yanında küçük çapta olmakla birlikte Sinop’ta da görülmeye başlamıştır. Sinop’un bir liman kenti olması ve tahaffuzhanenin burada kurulması nedeniyle koleraya karşı daha hassas bir konumda bulunmaktaydı. Kolera salgınının Osmanlı coğrafyasında da görülmesi üzerine Osmanlı Devleti, kolera ile mücadele etmek için birtakım önlemler almaya başlamıştır. Bu bağlamda, tahaffuzhanelerin kurulması, ülkeye giriş ve çıkışların yasaklanması, mülki idarelere temizlik konusunda talimatnameler gönderilmesi hep bu önlemler çerçevesinde gerçekleştirilen eylemlerdir. Bu çalışmamızda, koleranın tanımı ve özelliklerini, Osmanlı Devleti’nde hastalığın ortaya çıkması ve yayılmasını, Sinop’taki kolera vakalarını, bunlara karşı alınan önlemleri Başbakanlık Osmanlı Arşiv kaynakları ve tetkik eserlere dayanarak incelemeye çalıştık.
Keywords
Abstract
Cholera, which emerged in India at the beginning of the 19th century and spread over a certain period of time and affected the whole World, caused many socil and economic problems in the Ottoman Empire. Due to cholera epidemic, the population of the cities not only decreased, but because of epidemic, the people had to leave their homeland. Lack of public knowledge about this disease, philanthropy, low number of trained doctors, and the people’s understanding of fatalism caused a serious loss of population. In 1893 and 1894, the cholera epidemic started to be seen in Sinop, albeit ona small scale, as well as in provincial centers such as İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Erzurum and Trabzon. Since Sinop was a part city and the quarantine center was established here, it was in a more sensitive position against cholera. Thereupon, the Ottoman Empire started to take some measures to combat cholera. In this context, the establisment of quarantine centers, prohibition of entering and leaving the country, sending intructions to the civilian admunistrations to the on cleaning are all actions taken within the framework of these measures. In this study, we tried to examine the definition and characteristics of cholere, the emergence and spread of the disease in the ottoman Empire, the cases of cholera in sinop, the precautions taken against them, the Prime Ministry Ottoman Archive sources and some studies.
Keywords
- Altınöz, İsmail, “Osmanlı Toplum Yapısı İçinde Çingeneler”, Türkler Ansiklopedisi, Editör: Hasan Celal Güzel-Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, C. 10, Ankara, 2002, s. 773-796.
- Arslan İbrahim, Karagül Soner, “Küresel Bir Tehdir ( COVID19 Salgını) ve Değişime Yolculuk”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 10, İstanbul 2020, s.1-36.
- Ayar, Mesut; Osmanlı Devletinde Kolera İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul, 2007.
- Baytimur S. Oğuz - Tatar, Özcan; “Osmanlı Devleti’nde Çekirge İstilaları ve Sosyo-Ekonomik Hayata Etkileri (1789-1839), Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 23, Türkiye 2020, s. 325-347.
- Bozan, Oktay, “Diyarbakır Vilayeti’nde 1894-1895 Kolera Salgını ve Etkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 218, İstanbul 2015, s. 219-240.
- Cabi Ömer Efendi, Cabi Tarihi, C. II. Hazırlayan. M. Ali Beyhan, Ankara, 2003.
- Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri, Ankara, 2011.
- Çavdar Necati - Karcı, Erol, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanmasına Dair Bibliyografik Bir Deneme”, Turkish Studies, Volume 9/4, Spring 2014, s. 255-286.
- Dayar, Evren, “Antalya Şer’iyye Sicillerindeki Veba ve Kolera ile İlgili Hükümlerin Tahlili (1833-1870)”, OTAM, S. 44, Ankara 2018, s. 19-44.
- Demirkol, Kurtuluş, “Adana ve Kolera”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 56, Kütahya, 2018, s.141-156.
- Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim Meali, 14. Baskı, Ankara 2012.
- Erler, M. Yavuz, “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi” Türkler Ansiklopedisi, Editör: Hasan Celal Güzel, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 13, Ankara 2002, s.1384-1400.
- Gül, Abdulkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar ( Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.41, Erzurum 2009, s.239
- Hamlın, Cyrus, Türkiye’deki Misyonerlik Faaliyetleri, Çev. Arzu Taşcan, İstanbul 2015.
- Karcı, Erol, “Kolera İle Mücadelede Örnek Bir Sağlık Müessesesi: Sinop Tahaffuzhanesi ve Faaliyetleri (1892-1908)”, XVII. Türk Tarih Kongresi, C. IV- V. Kısım, Ankara 2014, s.1871-1893.
- Karcı, Erol, “Osmanlı Devleti’nde Bakteriyoloji Öğretiminin Öncüsü Doktor Hamdi Aziz Paşa ve 1902-1904 Irak Kolerasına Dair Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.49, Konya 2020, s.399-417.
- Imıl, Muhittin, “Kutsal Dünyanın Virüsle İmtihanı: Post-Pandemik Dönem ve Din”, Dini Araştırmalar Dergisi, C.23, S. 57, Ankara 2020, s.65-94.
- Kılıç, Orhan, Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Elazığ 2014.
- Kılıç, Orhan, “16-18. Yüzyıllarda Balkan Şehirlerinde Yaşanan Veba Salgınları ve Sosyo- Ekonomik Etkileri”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, C. 3, Ankara 2017, s.1181-1209.
- Kuneralp, Sinan, “Osmanlı Yönetimindeki ( 1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera” Çev. Münir Atalar, OTAM, S.7, Ankara 1996, s. 497-511.
- Memiş, Ekrem, Eskiçağ Türkiye Tarihi, 15. Baskı, Bursa 2020.
- Olivier, Antonie, Türkiye Seyahatnamesi (1790 Yıllarında Türkiye ve İstanbul), C.1, Çev. Oğuz Gökmen, Ankara 1977.
- Onul, Behiç, Kolera, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını, S. 249, Ankara 1971.
- Porta, Miquel, A Dıctıonary of Epidemiology, Fifth Edition, Oxford University Press, , 2008.
- Sarıyıldız, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914), Ankara 1996.
- Sarıyıldız, Gülden, “Karantina”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s.463-465.
- Uğuz, Sacit, “1895 Tarsus Kolera Salgını”, Hıstory Studies Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, C.12, 2012, s. 437-448.
- Yaşayanlar, İsmail, Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914), ( Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2015.
- Yaşayanlar, İsmail, “Hicaz Yolunda Kolera: Rusya Müslümanlarının Kullandığı Karadeniz Hac Yolu ve Koleranın Yayılımına Etkisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, IV/2, İstanbul 2015, s.178-203.
- Yaşayanlar, İsmail, Bir Kent, İki Salgın: Antep’te 1848 ve 1890 Kolera Epidemileri, Uluslararası Gaziantep Tarihi Sempozyumu Milli Mücadele Döneminde Gaziantep Bildiri Metinleri Kitabı, Gaziantep 2017.
- Yaşayanlar, İsmail, “Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri” Toplumsal Tarih Dergisi, S. 296, İstanbul 2018, s.49-55.
- Yıldırım, Nuran, “1893’te İstanbul’da Kolera Salgını”, Tarih ve Toplum Ansiklopedik Dergi, S. 129, İstanbul 1994, s.14-25.
- Yıldırım, Nuran, “1893 İstanbul Kolera Salgını İstatistikleri”, Tarih ve Toplum Dergisi, S. 150, İstanbul 1996, s.51-54.
- Yıldırım, Nuran, “Tersane-i Âmire Fabrikalarında Tebhir Makinesi/Etüv Üretimi ve Kullanımı”, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri, 22-23 Mayıs 2003. Ed. S.F.Göncüoğlu, Kadir Has Üniversitesi Yay. İstanbul 2004, s. 421-431.
- Yıldırım, Nuran, “Su İle Gelen Ölüm: Kolera ve İstanbul Suları”, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 145, İstanbul 2006, s. 1-11.
- Yıldırım, Nuran, “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar: Karantina İstemezük”, Toplumsal Tarih, İstanbul 2006, S. 150, s.18-27.
- Yıldırım, Nuran, “Kolera Salgınlarında Şehir Hijyeni: İstanbul’da Kanalizasyonlar, Su Şebekesi ve Tedbirhaneler”, Mimarlık ve Tasarım Kültürü Dergisi, S. 342, İstanbul 2020, s.87-95.
- Yıldız, Fatma, 19. Yüzyıl’da Anadolu’da Salgın Hastalıklar ( Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2014.
- Yılmaz, Özgür, “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VI/1, 2017, s. 23-55.
- Yolalıcı, M. Emin, “Osmanlılarda Çağdaş Belediyecilik”, Türkler Serisi, Editör: Hasan Celal Güzel- Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 13, Ankara 2002, s.1336-1356.
