AMERİKAN YAKINDOĞU YARDIM HEYETİNİN MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE URFA VE ÇEVRESİNDEKİ YARDIM ÇALIŞMALARI
Author :
Abstract
Osmanlı Hükümeti tarafından yayınlanan Sevk ve İskân Kanunu neticesinde göçe tabi tutulan Ermenilere yardım etmek amacıyla ABD menşeili Ermeni Yardım Komitesi (The Armenian Relief Committee, ARC) adı ile bir yardım organizasyonu tesis edildi. Ekim 1915te James Barton başkanlığındaki bu komite, faaliyet sahasının zamanla genişlemesi ile birlikte farklı isimler altında çalışmalarını sürdürdü. 6 Ağustos 1919da Yakındoğu Yardım Heyeti (Near East Relief, NER) adını alan heyet, Osmanlı kaynaklarında ise Amerikan Şark-ı Karib Muavenet Cemiyeti adı ile anılacaktır. Diğer taraftan yardım faaliyetlerinin sistemli bir şekilde yürütülmesi amacıyla NER tarafından Osmanlı coğrafyası ise çeşitli ana yardım merkezlerine ayrıldı. Söz konusu merkezî bölgelerden birisi Halep olup, dönem dönem değişmekle birlikte Urfa, Antep, Maraş, Mardin, Diyarbakır, Kilis ve Bilecik gibi yerleşim yerlerindeki yardım faaliyetleri de Halepteki ana yardım merkezine bağlı olarak yürütüldü. Bu çalışmada öncelikli olarak NERin Urfadaki yardım faaliyetleri incelendi. Urfanın yanı sıra Halep, Antep, Kilis, Maraş, Mardin, Diyarbakır ve Bilecik çevrelerinde icra edilen yardım faaliyetleri de irdelenen bölgeler arasındadır. Bu bağlamda, başta Uluslararası Araştırma için Dijital Kütüphane (Digital Library for International Research / DLIR) adresinde yer alan American Board - Near East Reliefe ait arşiv belgeleri olmak üzere, çeşitli tetkik eserler incelemeye tabi tutuldu
Keywords
Abstract
A charity organization was established with the name Armenian Relief Committee (ARC) of the USA in order to help the Armenians who were subjected to the immigration under the Relocation and Resettlement Law issued by the Ottoman Government. The committee, headed by James Barton, continued to work under different names with the expansion of the field of activity over time. On August 6, 1919, the delgation, which was named as the Near East Relief (NER), in the Ottoman sources, it is also known as Amerikan Şark-ı Karib Muavenet Cemiyeti. On the other hand, the Ottoman geography is divided into various main aid stations by the NER for the purpose of the systematic execution of the aid activities. One of the central regions is the Aleppo, with the periodical changes, relief activities in settlements such as Urfa, Antep, Maraş, Mardin, Diyarbakır, Kilis, and Bilecik were carried out in connection with the main aid station in Aleppo. In the study, primarily the NER's aid activities in Urfa will be examined. In addition to Urfa, Aleppo, Antep, Kilis, Maraş, Mardin, Diyarbakir and Bilecik are among the regions to be examined. In this study, primarly be on the point of the archive documents of the American Board the Near East Relief, which is internet address at the Digital Library for International Research (DLIR), the Ottoman Empire archives and examination works will be subject to examination.
Keywords
- Records of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, Affiliates, and Successor Organizations. Turkey and the Balkans, 1825-1999. American Research Institute in Turkey (ARIT), United Church of Christ, SALT Research/ Near East Relief (NER):
- NER, ABA132C0201004, The Acorne, Volume: 2, No. 1, 3 Ocak 1920.
- Akalın, Müslim, Urfa Kurtuluş Destanı: “Millî Mücadelede Urfa”, Anılar-Belgeler, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2008.
- Alan, Gülbadi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
- ____________, “1915 Ermeni Zorunlu Göçünde Yakındoğu Muavenet Heyeti’nin (Near East Relief Committee-NER) Çalışmaları”, Geçmişte Günümüze Göç, Editör: Osman Köse, Cilt: 1, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2017, s. 661-681.
- Ayışığı, Metin, Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
- Canlı, Mehmet, “Millî Mücadele Döneminde Amerikan Şark-ı Karib Muavenet Cemiyeti’nin Anadolu’daki Faaliyetleri”, Askeri Tarih Bülteni, Sayı: 38, Ankara 1995, s. 42-49.
- Çoban Döşkaya, Füsun, “Amerikan Board ve Misyoner Corinna Shattuck’ın Urfa Faaliyetleri”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi (ATDD), İlkbahar 2018, 5(14), s. 84-119.
- Daniel, Robert L. American Philanthropy in the Near East 1820-1860, Ohio University Press, Athens 1970.
- Deveci Bozkuş, Yıldız, “Mary Caoline Holmes’un “Urfa’da Ermeni Yetimhanesi” Adlı Eserinde Urfa’daki İşgal Yılları ve Ermeni Yetim Çocukları”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı: 9/4, Bahar 2014, s. 341
- Ekinci, Abdullah, ASOĞLU, İsmail, “Urfa’da Bir Hristiyan Kadın Misyoner: Corinna Shattuck ve Faaliyetleri”, Osmanlı Urfası, Editör: Abdullah Ekinci, Cilt: 1, Urfa Okulu Yayınları, İstanbul 2018, s. 404-421.
- Holmes, Mary Caroline, Urfa’daki Ermeni Yetimhanesi (1919-1921), Çeviren: Vedii İlmen, Yaba Yayınları, 3. Basım, İstanbul 2017.
- İnan, Uğur, Osmanlı Devlet’inde Almanların Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
- Kılıç, Selami, “Ermeni Dostu Olarak Tanınan Bir Alman Din Adamı Dr. Johannes Lepsius”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi (ATAM), XVII, Kasım 2001, s. 585-601.
- Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetleri’ndeki Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çeviren: Atilla Dirim, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2010.
- ____________, “Bir Misyoner Hastanesinin Çevresindeki Küçük Dünya: Urfa, 1897-1922”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak, Derleyenler: François Georgeon, Paul Dumont, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2011, s. 257-287.
- Künzler, Jacob, Kan ve Gözyaşları Ülkesinde; Dünya Savaşı Sırasında Mezopotamya’da Yaşananlar 1914-1918, Çeviren: Perim Ozan, Belge Yayınları, İstanbul 2012.
- Kürkçüoğlu, Cihat “Urfa’da İlk Misyonerler ve Küçük Bir Klinikten Urfa Misyoner (İsviçre) Hastanesi’nin Doğuş Öyküsü”, Şanlıurfa: Uygarlığın Doğduğu Şehir, Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı (ŞURKAV) Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2002, s. 61-64.
- Stone, Frank A., Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, Çeviren: Ayşe Aksu, Dergâh Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2011.
- Yurdakul, İlhami, “Urfa’da Ermeni Olayları ve 29 Aralık Vakası (1845- 1914)”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:1, Aralık 2016, s. 136-144.
- Yücel, İdris “Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1904)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl: 7, Sayı: 14, Güz 2011, s. 65-86.
- Carpenter, Kaley M. A Worldly Errand: James L. Barton’s American Mission to the Near East, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Princeton Theological Seminary, Princeton 2009.
- Tekir, Hürü Sağlam, Osmanlı Devleti’nde Sağır, Dilsiz ve Âmâların Eğitimi ve Toplumsal Hayattaki Rolleri (1899-1922), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars 2015.
- Yücel, İdris, Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2005.