Author :
Abstract
Merzifondaki Ermenilerin meslekleri hakkında yapılan bu çalışmayla, Osmanlı Devletindeki azınlıklar arasında ayrıcalıklı oldukları ifade edilen Ermenilerin iştigal ettikleri meslekler ile birlikte yaşadıkları Müslümanların meslek farklılıklarının ortaya konulması amaçlanmıştır. İncelediğimiz dönemde Amasya sancağının önemli kazalarından birisi olan Merzifonda 9 mahallede ikamet eden Ermenilerin, Anadolunu en eski kavimlerinden birisi olarak coğrafyadaki varlıkları Türkler öncesine dayanmaktadır. Anadolunun Türkler tarafından fethiyle diğer bölgelerde olduğu gibi burada da Türklerle Ermenilerin birlikte yaşayışları başlamıştır. Tanzimatın ilanıyla ekonomik alanda devletin potansiyelinin ortaya çıkarılması düşüncesiyle emlak, arazi ve temettuat sayımları yapılmıştır. Ahalinin ismi, mesleği, tüccar ve esnaf ise yıllık gelirleri gibi bilgilerin kaydedildiği sayımlar mahalle bazında yapılarak, bu bilgileri ihtiva eden defterler düzenlenmiştir. Merzifonda da yapılan bu uygulama sonrasında, Ermenilerin Müslümanlarla birlikte 6 ve kendilerinin yaşadıkları 3 mahallede aynı şekilde sayımlar yapılmıştır. İşte çalışmamıza konu olan Ermeni mesleklerini değerlendireceğimiz kaynakta bu sayımlar sonrasında oluşturulan ve adına Temettuat Defterleri denilen defterler olacaktır. Merzifon temettuat defterlerinden yaptığımız tespitler göre Ermenilerin ikamet ettikleri mahallelerde 18 değişik özellikte iş yerine sahip oldukları ve bunların çoğunun da niteliği belli edilmeyen dükkânlar olduğu görülmektedir. Ayrıca kumaş kenarlarına süs yapılan ve Turreci adı ile anılan tek dükkânında Ermenilere ait olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı şehirlerinde meslek erbaplarının dini ayrım gözetmeksizin kendi aralarında oluşturdukları esnaf birlikleri vardı. Dolayısıyla Ermeni esnaflarda bu birliklere üye idiler. Böylece Ermeni esnaflar köylülerin ürettikleri, zanaatkârların imal ettikleri ve tüccarlardan alarak kar amacıyla satılan malların tüketicilere ulaşımının sağlandığı dükkânlardaki mesleki faaliyetlerini güven içerisinde sürdürmüşlerdir. Merzifondaki Ermeni hane reislerinden 536sı bölgenin coğrafi özelliği ve ekonomik yapısına uygun üretim yapan, hizmet sunan ve ticari faaliyet içerisinde olan 75 değişik meslekle iştigal ederek, hem kendilerinin hem de şehir ve çevresinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Mesleklerin çeşidinin fazlalığından dolayı bunları: işçilikle, zanaat ve ticaretle ilgili ve görevliler şeklinde gruplandırabiliriz. Bu gruplar içerisinde 469 hane reisi zanaat ve ticaretle, 55i işçilikle ve 12si ise görevli mesleklerini yaptıkları anlaşılmaktadır. Şehirde Ermeniler, Müslümanlarla aynı meslekleri yaptıkları gibi farklı mesleklerle de iştigal etmişler. Aynı esnaf birlikleri üyesi olduklarından farklı mesleklerdeki hizmetlerden karşılıklı olarak faydalanmışlardır. Ermeniler mesleki faaliyetlerini, ticari ilişkilerin gerektirdiği rekabet içerisinde hem şehir yöneticilerinin hem de merkezi yönetimin desteği ile sürdürmüşlerdir. Değerlendirdiğimiz dönemde iki unsurun ilişkilerinin dış güçlerin teşvik ve tahrikleriyle güvensiz bir ortama içerisine girdiyse de ticaretin gerekli kıldığı kural ve kaideler istikametinde iyi ilişkiler devam ettirilebilmiştir.
Keywords
Abstract
The paper aims to show the occupational differences between the Armenians believed to be priviledged in the minority communities in the Ottoman State and the muslim community they lived together. The Armenians who lived in 9 neighbourhoods in Merzifon, one of the important subdivisions of Amasya sanjak were one of the oldest communities in Anatolia and were in the region prior to the Turks. As in many other regions, they started to co-exist after the conquest of Anatolia by the Turks. With the declaration of the Tanzimat, property, land and Temettuat book-keeping was conducted in order to see the economic potential of the State. Books related to household names, professions, and incomes if merchants, were recorded according to the neighbourhood that they lived in. This was also true of Merzifon where the Armenians lived alone in 3 neibourhoods and with the muslims in 6. The research is based on these Temettuat books kept in Merzifon at that time. The data suggest that the Armenians had 18 different occupations and most of them remained to be unspecified shops. There was this one shop in which embroidery was made for the textile and was called Turreci. It was believed to belong to an Armenian. There were occupational societies in the Ottoman provinces. They wouldnt distinguish between craftsmen based on religion. Therefore, Armenian craftsmen were also members of these societies. In ther shops, they traded safely the goods or produce from the local people or merchants. 536 of the Armenian family men in Merzifon were busy producing goods, delivering services or trading in 75 different occupations. They tried to meet their own needs as well as the needs of the people living in the province or in the vicinity. These occupations were varied: Workers, craftsmen, merchants or çivil servants. Of all, 469 men were craftmen or merchants, 55 were workers, and 12 were çivil servants. As members of the same society, they made use of different occupations mutually. They received support from both the governors and the central administration in maintaining business activities in competition. During the period at hand, they managed to do so in accordance with the laws and regulations in times of unrest caused by foreign intervention
Keywords
- Güler Aydın, c. I, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2007, Akdağ Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, c. II, Cem Yayınevi,
- İstanbul, 1995, Alan Gülbadi, Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri,
- Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2002. Barkan Ömer Lütfü , “Tarih Demografi Araştırmaları ve Osmanlı
- Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. X, Türkiyat Enstitüsü Yayını, İstanbul.1953, Baykara Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, I Anadolu’nun İdari
- Taksimatı, Birinci Baskı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara.1988, Bursalıgil Ali, Recai Taşan, Sermet Erer, Merzifon Monografyası, İstanbul,
- İnceleme”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayını, S.135, Ankara, 1970, Çağatay Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara, 1997, Darkot Besim “Merzifon”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, C,VII,
- İstanbul. 1993, Ergenç Özer, ”Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine
- Bazı Düşünceler”, VII. Türk Tarih Kongresi (11-15 Ekim 1976), Ankara, 1981, Ergenç Özer ” Osmanlı Şehirlerindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri” Osmanlı
- Araştırmaları, c IV, İstanbul,1984, Evliya Çelebi b. Derviş Mehmet Zillî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 2. Kitap,
- Haz. Zekeriya Kursun- Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınlan, İstanbul 1999, Gökmen Ertan “Saruhan Sancağında Temettuat Tahriri”, Bilig, Sayı 45 Bahar,
- Ankara 2008, Göyünç Nejat , “Hane Deyimi Hakkında”, İÜEF. Tarih Dergisi, S.32,
- İÜEF Yayını, İst. 1979 Güler İbrahim, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları ve Sorunları
- Üzerine Gözlemler, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, c.1, Güz 2000, Güran Tevfik, “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo
- Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1985, Gürbüz Adnan, Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda
- Amasya Sancağı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),1993, Karal Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Devlet
- İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1997, Kolbaşı Ahmet, 1892-1893 Merzifon, Yozgat ve Kayseri Ermeni Olayları,
- Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri, 2003, Kütükoğlu Mübahat. S., “Osmanlı Sosyal ve İktisadî Tarih Kaynaklarından
- Temettü Defterleri”, Belleten, C. LIX/225, Türk tarih Kurumu Yayını, Ankara. 1995, Orhonlu Cengiz , “Osmanlı İmparatorluğunda Şehir Mimarları”, Osmanlı
- Araştırmaları, II, İstanbul, 1981, Özbilgen Erol, “Osmanlılarda Şehircilik”, İlim ve Sanat, sayı: III, İstanbul, 1988, Özcan Selim , “Tanzimat Döneminde Sosyal ve Ekonomik Açıdan Merzifon”, Geçmişten Günümüze Merzifon, Merzifon Belediyesi Kültür Yayınları, ,
- Ankara, 2010, Özcan Selim, Tanzimat Döneminde Sinop Şehri, Sinop Belediyesi Kültür
- Yayınları, Sinop, 2014, Öztürk Said, “Türkiye’de Temettuat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları
- Literatür Dergisi, C. 1, S. 1, İstanbul, 2003, Selen Sadi H., “XVI. ve XVII. Yüzyılda Anadolu’nun Köy ve Küçük Şehir
- Hayatı”, III. Tarih Kongresi, Ankara, 1948, Serin Mustafa, “Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Temettuat Defterleri”, Başbakanlık
- I. Milli Arşiv Şurası 20-21 Nisan 1998, Ankara, 1998, Şener Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Vergi Sistemi, Ankara 1990. Taşan A. Aziz, Dün’den Bugün’e Merzifon, Merzifonlular Demeği Yayını,
- İstanbul 1979, s. 20. Ünal M. Ali, XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı, Ankara, 1999, Ünal M. Ali, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yayıncılık, Yurt Ansiklopedisi, “Amasya” C, I, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1981, s. 422. White George E., Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji
- Hatıraları, Çev. Cem Tarık Yüksel, İstanbul, 1995, s.157