Author :
Abstract
Kökü Orta Asya Türk kültürüne dayanan Âşık Şiiri; yüzyıllardır birtakım değişimler geçirerek günümüze kadar ulaşan sözlü kültür geleneğidir. 20. yüzyılda yaşamış olan ve şiirlerinin kaynağını tasavvuf, halk kültürü ve Alevi-Bektaşi geleneğinden alan Âşık Mahzuni Şerif, Âşıklık geleneğinin en önemli temsilcilerinden birisidir. 1950li yıllardan itibaren ülkemizde başlayan sanayileşme ve köyden kente göç olgusuna bağlı olarak bazı kırılmalara ve değişimlere uğrayan Âşık şiiri; 1960-1980 döneminde Türkiyede baş gösteren toplumsal ve siyasi olaylardan da etkilenmiştir. Bu etkileri, Âşık Mahzuni Şerifin şiirlerinde de görmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı; İşlevsel Halkbilimi Kuramına göre Âşık Mahzuni Şerifin şiirleri bağlamında Âşık şiirinin yeni işlevlerini tespit etmektir. Mahzuninin şiirlerinde; itiraz ve ret kültürü, millî birlik ve beraberlik, siyasi/ideolojik düşünceleri destekleme, ekonomik kazanç sağlama (meta) ve psikolojik rahatlama (deşarj) olmak üzere toplam beş adet yeni işlev tespit edilmiştir.
Keywords
Abstract
The minstrel poem based on Central Asia culture is a tradition of oral literature reached the present changing dramatically for centuries. Aşık Mahzuni Şerif, who lived in the 20th century, and whose poems originate from Islamic Sufism, folklore and Alevi-Bektashi tradition, is one of the significant representatives of this tradition. The minstrel poem which was exposed to some changes based on the events started in Turkey since 1950s such as industrialisation, migration from villages to cities and more has also been influenced by some social and political events in the 1960-1980 periods. It is also possible to see these effects in the poems of Aşık Mahzuni Şerif. The aim of this study is to determine the new functions of minstrel poems within the context of the poems of Aşık Mahzuni Şerif. Five new functions has been identified from the poems of Mahzuni consisting of the subjects of denial and rejection culture, national unification, supporting political/ideological thoughts, deriving a profit (materiality) and psychological relief (discharging).
Keywords
- Âşık Tarzı Şiir Söyleme Geleneği; tarihi geçmişi, işlerlikleri ve işlevsellikleri fazlaca değişmeyen; ancak Türk Dünyası’nın çeşitli coğrafyalarında adına ozan, şaman, kam, baksı/bahşı, âşık, halk şairi, jırav, akın, ırcı, kayçı vs. denilen yaratıcı ve icracı tiplerin tarihsel süreçte meydana getirdikleri kültürel ve sanatsal oluşumun Anadolu’daki adıdır. Türk Halkbilimi terimi olarak “âşık” ise; elinde sazı, dilinde sözü ile diyar diyar gezen, gittiği yerlerde irticalen şiirler söyleyen, karşılaştığı âşıklarla atışmalar icra eden, halk hikâyeleri anlatan, dili güzel kullanan, kültür taşıyıcılığı ve ulaklık yapan, zaman zaman halkı belirli konularda uyaran ve halkın sözcülüğünü yapan sanatçı kişilerdir. Âşıkların proto-tipi ise Vahdet-i vücût; Allah’tan başka varlık olmadığının idrak ve şuuruna sahip olmak demektir. Hakk’ın tecellilerinden başka hiçbir şeyin hakiki bir varlığı yoktur (Uludağ, 2005: 371).
- KAYNAKÇA Ali İhsan Aktaş, Anadolu’yu Kucaklayan Ozan Mahzuni Şerif, Baran Ofset: Ankara, 2006; 293 ss.: 9757145475. Ali Kafkasyalı, İran Türk Âşıkları ve Milli Kimlik, Salkımsöğüt Yayınları: Erzurum, 2009; 320 ss.: 9756122938. Bedriye Poyraz, Direnişle Piyasa Arasında: Alevilik ve Alevi Müziği, Ütopya Yayınları: Ankara, 2007; 190 ss.: 9789756361603. Bekir Şişman, “Günümüz Âşıklarında Rüya ve Bâde Motifi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015; S. 41, 7 ss.: 13079581. Cafer Özdemir, Âşık Tarzı Türk Şiirinde Osmanlı Toplum Hayatı, Kitabevi Yayınları, 2011, 552 ss.: 978-605-5397-09-8. Ethem Ruhi Fığlalı, Türkiye’de Alevilik Bektaşilik, İlahiyat Vakfı Yayınları: İzmir, 2006; 348 ss.: 9759850189 İlhan Başgöz, “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”, Folkloristik, Prof. Dr. Umay Günay Armağanı, (Haz. Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan), Feryal Matbaacılık: Ankara, 1996; 287 ss.: 9759608006. ……………… “Türk Halk Edebiyatında Protesto Geleneği”, Folklor Yazıları, Adam Yayınları: İstanbul, 1986; 355 ss.: 9789754182736. Kutluay Erdoğan, Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri, (Haz. Ayhan Aydın), Horasan Yayınları: İstanbul, 2006; 278 ss.: 9759806541. Mahzuni Şerif, Dolunaya Tül Düştü, Ürün Yayınları: Ankara, 1995, 175 ss.: 975714505X. …………………Gümüş Yelek, Ankara: y.y. 1994; 160 ss.: yok. Mehmet Yazıcı, Alevilik (Alevi Deyişlerinin ve Gülbanklarının Sosyolojik Analizi), Çıra Yayınları: İstanbul, 2011; 576 ss.: 9786054913725. Metin Ekici, Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yayınları: Ankara, 2011; 242 ss.: 9759892707. Nezir Temur, “Folklor-İdeoloji Bağlamında Sovyetler Birliği Dönemi Folklor Politikaları ve Bu Politikaların Kırgız Folkloruna Etkileri”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar S.53, 2010; 13 ss.: 13010549. Nilgün Çıblak, Halk Şiirinde Taşlamalar, Ürün Yayınları: Ankara, 2008; 283 ss.: Özkul Çobanoğlu, Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ Yayınları: Ankara, 2000; 386 ss.: 9753383002. ……………...... Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları: Ankara, 1999a; 344 ss.: 9753382901. ……………….. “İşgal Edilen Vatan Topraklarında Aşık Edebiyatı’nın İşlevleri ve Aşık Şenlik”, Milli Folklor, 1999b; S.42, 16 ss.: 13003984. Rıza Zelyut, Halk Şiirinde Başkaldırı, Sosyal Yayınlar: İstanbul, 1989; 505 ss.: yok. Selahaddin Bekki, “Âşık Şiirinin Siyasallaşması Üzerine Bir Deneme 1960-1980”, VII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, (27 Haziran -01 Temmuz) Gaziantep, 2006; 1004 ss.: 9789751624666. Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları: İstanbul, 2005; 438 ss.: 9758240447. Süleyman Yağız, İşte Bizim Mahzuni, Hasat Yayınları: İstanbul, 1999; 239 ss.: 97594969. Süleyman Zaman, Yedi Ulu Ozan, Can Yayınları: İstanbul, 2009; 397 ss.: 9786054039166. ………………….Mahzuni Şerif Yaşamı- Dünya Görüşü-Şiirleri, Yeniden Doğuş Matbaası: Ankara, 1997; 528 ss.: 9757145479. Şakir Keçeli, Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri, (Haz. Ayhan Aydın), Horasan Yayınları: İstanbul, 2006; 278 ss.: 9759806541. Şükrü Elçin, “Folklor ve Halk Edebî yatının Milli Birliğin Oluşmasındaki Rolü”, Halk Edebiyatı Araştırmaları. Akçağ Yayınları: Ankara, 1997; 522 ss.: Umay Günay, “Türkiye’de Folklor Çalışmaları ve Milliyetçilik” (Çev. Serdar Uğurlu), Turkish Studies, Volume 6/3 Summer, 2011; 12 ss.: 13082140. William Bascom, “Folklorun Dört İşlevi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (Çev. Ferya Çalış), Geleneksel Yayınları: Ankara, 2010; 288 ss.: 9759892715. Yılmaz Irmak, “Folklorun Beş İşlevine Göre Âşık Mahzuni Şerif’in Şiirleri” Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun: Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2013. …………………. “Aşık Mahzuni Şerif’in Şiirlerinde Milli Birlik ve Beraberlik İşlevi” Studies of the Ottoman Domain, C.4, S.7, 2014; 21 ss.: 2147-5210.