Author :
Abstract
Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterleri, Osmanlı Devletinde tımar sisteminin uygulanması ve işleyişine dair günlük muamelat hakkında detaylı veriler barındıran defter serilerinden birini oluşturmaktadır. Ruznamçe defterlerinin teşrifat ruznamçesi, ruznamçe isimli yevmiye defterleri ya da kazaskerlik ruznamçeleri gibi değişik şekilleri olmakla birlikte ibtidadan tımar verme, terfi, nakil, becâyiş gibi sebeplerle tımar kayıtlarının günlük olarak tutulduğu tımar ruznamçeleri, Osmanlı tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu defterler, özellikle ilgili vilayetlere ait tımara hak kazanma ya da tımarı kaybetme sürecine dair geniş bir malumat sunmaktadır. Bu sürece ek olarak, tımarın tevcihâtındaki bürokratik muamelat ve ilgili vilayetteki taşra idarecileri ile bu idarecilerle tımar sahipleri arasındaki ilişkiler ağına da tanık olmak mümkündür.Bu çalışmanın konusu da, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Katalogu Defterhane-i Amire fonunda bulunan Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterlerinin kaynaklık değeri üzerinedir. Bugüne değin üzerinde pek çalışılmayan bir kaynak grubu olan Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterlerinin dilinin çözülmesi ve kaynaklık değerinin anlaşılması, Osmanlı tarihi araştırmalarına mühim bir katkı sağlayacaktır. Çalışmada, Başbakanlık Devlet Arşivleri Defterhane-i Amire fonunda bulunan Karahisar-ı Şarki Sancağının özellikle Ordu ve yöresine ait kısımlar incelenmiştir. Bu katalogda bulunan defterler, bilhassa XVI. yüzyılda yoğun olarak görülmeye başlanmış ve XVIII. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir. Bu uzun süreç içinde defterlerin tutulma sıklığı, tutulma şekli ve ihtiva ettiği verilerdeki süreklilikler ve değişimler, Osmanlı Devletinin ve tımar sisteminin geçirdiği süreci tahlil etmek açısından önemlidir. Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterleri de bu sürece kaynaklık eden önemli bir arşiv malzemesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple çalışmamızda esas olarak, Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterlerinin Osmanlı tarihi araştırmalarındaki kaynak olarak kullanımına ilişkin bir metodolojik tahlil süreci üzerinde durulacak ve kaynak olarak kullanımına dair tespitler yapılmaya çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
Timar and Zeamet Ruznamçe Registers are one of the Ottoman registers which give detailed information on daily conduct of administration of Timar system in the Ottoman State. There are various forms of Ruznamçe Registers; such as ruznamçe of teşrifat, yevmiye registers named ruznamçe or ruznamçe of Kazaskerlik; but timar ruznamçe registers, which were logged daily due to reasons of distribution of timar, promotion, removal, transfer, exchange of posts (becayiş), have an important place in the Ottoman history. These registers especially present extensive information on the process of granting a timar or losing a timar. Additionally it is possible to learn bureaucratic procedures during the granting of a timar, provincal administrators in the Timar territory and network of relationships between provincal administrators and timar holders. This paper is about the value of Timar and Zeamet Ruznamçe Registers, which are found in the reserve of Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Katalogu Defterhane-i Amire (General Directorate of Prime Ministry State Archives Catalogue of Ottoman Archive Defterhane-i Amire), as a resource. Deciphering the language of Timar and Zeamet Ruznamçe Registers, which have not been studied thoroughly, and appreciating their value as a resource would make a major contribution to Ottoman history studies. In this study Ordu region in Sancak of Karahisar-ı Şarki, which is found in the reserve of Başbakanlık Devlet Arşivleri Defterhane-i Amire (Prime Ministry State Archives Defterhane-i Amire), will be examined. The registers in this catalogue were especially started to be frequently seen in the sixteenth century and continued to be seen until mid-way through the eighteenth century. Information on how frequent these registers were kept, their method and style, continuities and changes in data they contain is very important in order to analyze the process that the Ottoman State and timar system underwent. Timar and Zeamet Ruznamçe Registers are important archival sources which became a witness to this process. Thus in this paper we will put emphasis on methodological analysis regarding to the usage and value of Timar and Zeamet Ruznamçe Registers as a resource in Ottoman history studies.
Keywords
- ACUN, Fatma (1999). “Osmanlı Taşra İdaresinde Sistem Yaklaşımı: Karahisar-ı Şarki Sancağı Örneği”, Osmanlı, Cilt: , Yeni Türkiye Yayınları, s. 153-161.
- AKSU KILIÇ, Leyla (2012). Tarihi Süreç İçinde Tımar Sistemi: Ordu Yöresi (1455-1839), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı.
- AKTAN Coşkun Can- ÇOBAN, Hilmi (2006). “Kamu Sektöründe İyi Yönetimİlkeleri”, Kurumsal Devlet Yönetimi-İyi Devlet Yönetimi İçin Kurallar veKurumlar, Sermaye Piyasası Kurulu Kurumsal Araştırmalar Serisi No:5, Yayın No: 197,SPK Yayınları, Ankara, s. 17-53.
- AYDIN, Bilgin (2004). “XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Timar Tevcih Sistemi”, Osmanlı Araştırmaları, XXIV, s. 29-35.
- AYDIN, H. Veli (2001). “Timar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler”, OTAM, Sayı: 12, s.65-104.
- BARKAN, Ömer Lütfi (1993). “Timar”, İslam Ansiklopedisi, C.XII/I, (MEB), İstanbul, s.286-333.
- BARKAN, Ömer Lütfi - MERİÇLİ, Enver (1988). Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- BELDİCEANU, Nicoara (1985). XV ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Tımar, Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara.
- DARLİNG, Linda T. (1999). “Malî Belgeler ve Osmanlı Tarihi: Yeni Binyıl İçin Bazı Hedefler”, Osmanlı, Cilt: 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 136-141.
- DEVELLİOĞLU, Ferit (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 19. Basım, Ankara.
- DOĞAN, Mehmet (2006). Ankara Sancağı’nda Timar Sisteminin Dönüşümü,Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine (2010). “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve TerfiKaynağı”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3, Issue:11, s. 238-244.
- ERGENÇ, Özer (1999). “Osmanlı Klâsik Düzeni ve Özellikleri Üzerine BazıFAROQHİ, Suraiya (2004). “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlıİmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt: II, Çev.: Ayşe Berktay, İstanbul, s. 545-757.
- GENÇ, Mehmet (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
- IMBER, Colin (2006). Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650, Çev.: Şiar Yalçın, İstanbul.
- İNALCIK, Halil (1988). “Mehmed II”, İslam Ansiklopedisi (MEB), C: VII, İstanbul,İNALCIK, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
- KONGAR, Emre (2008). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, İstanbul, 2008.
- METE, Zekai (1999). “Osmanlı Taşrasında Bürokratik Muâmelât: Sancakbeyi Belge ve Defterleri”, Osmanlı Araştırmaları, XIX, s. 181-221.
- REYHAN, Cenk (2008). Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri, İstanbul.
- PAKALIN, Mehmet Zeki (1993); Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt:2, İstanbul.