Author :
Abstract
Çok eski bir yerleşme yeri olan Herât Büyük İskender İmparatorluğundan Timurluların yıkılışına kadar aralıklarla yönetim merkezi olmuştur. Bu nedenle şehir sanatın birçok alanında ileri bir düzeye ulaşmıştır. Başkentlik yaptığı Kertler ve Timurlular döneminde şehir her bakımdan gelişmişliğin zirvesine ulaşmıştır. Bu dönemin en önemli yapıları Bag-ı Sefîd ve Bag-ı Zagandır. Mîrzâ Şahruhun başkent yapmasından itibaren başlayan hızlı imar faaliyetleri ve sanatsal yapıların inşası şehrin görünümünü büsbütün değiştirmiştir.Mîrzâ Şahruh şehre özel bir önem vermiş, imarı için önemli emîrlerini buraya görevlendirmiştir. Mîrzâ Hüseyin-i Baykaranın zamanı şehrin her bakımdan olgunlaştığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde inşâ edilen Cihânârâ sarayı ve bahçesi tüm bölgede tanınan bir yapıydı. Bahçesindeki havuzların, çiçeklerin ve kuşların çeşidi ise adetâ dillere destandı. Şehrin imarında sadece Timurlu hükümdarları değil aynı zamanda onların eşleri ve devletin emîrleri de yaptırdıkları eserlerle önemli roller oynadılar. Özellikle Emîr Alike Kükeltaş, Emîr Fîrûzşâh, Emîr Ali Şîr Nevâî, Mirzâ Şahruhun eşleri Gevherşâd Ağa ve Mülket ağa bu isimlerin en başta gelenleriydi.
Keywords
Abstract
Herat as a very old settlement has been the administrative center of the Greats Empire intervals until the fall of Tamerlane. Therefore, in many areas of urban art city has reached to an advanced stage. Herat as a capital city reached during the Karts and his Timurid period, which reached to its peak of development in all respects. The most important buildings of this era were Bag-i Sefid and Bag-ı Zagan places. Mirza Shahrukhs had been capital development activities appearance of the city began construction of and artistic structures from making Shahruh capital has changed completely.The scene of city changed completely, after Mirza Shahrukh was appointed as a capital city and being constructed different types of artistic structures rapidly. The city, at Mirza Hüseyin-i Baykaras time was in a period iwhich matured in all respects. The Cihanara palace and gardens known throughout the region were built in this period. The pool in the garden and the variety of flowers and birds epic language to properly located. Not only Timurid rulers but also their wives and Amirs played on important roles on devolopment of the city. Especially Amir Alike Kükeltaş, Amir Firozshah, Amir Ali Shir Navoi, Gevherşad Khatun and Mülket Ağa that Sahkruhs wives were the first names of these.
Keywords
- Abdürrezzak es-Semerkandî, Matlaü’s-Sadeyn ve Mecmau’l- Bahreyn, c. II, Özbekistan Neşriyatı, Ed. A. Kayumov-M. Ali, Trc. Asaniddin Urunbayev, Taşkent 2008.
- Ahmed b. Hüseyin b. ALİ-İ KÂTİB, Târîh-i Cedîd-i Yezd, Ed. İ. Afşar, Tahran 1996.
- Ahmed b. Yahya b. Câbir El-BELÂZURÎ, Fütûhu’l-Büldân, Çev. M. Fayda, Kültür Bakanlığı yay. TTK Basımevi, Ankara 2002.
- AKA, İsmail, “Mîrzâ Şâhruh Zamanında (1405-1447) Timurlularda İmar Faaliyetleri”, Makaleler, c. I, Yay. Haz. E. S. Yalçın-Ş. Gedikli, Ankara 2005, ss.83-97.
- AKA, İsmail, “Timurlular Devleti (1370-1507)”, Makaleler, c. II, Yay. Haz. E. S. Yalçın-Ş. Gedikli, Berikan yay., Ankara 2005, ss.63-67.
- AKA, İsmail, “X. Yüzyıldan XV. Yüzyıla Kadar Şiilik”, Makaleler, c. II, Yay. Haz. E. S. Yalçın-Ş. Gedikli, Berikan yay., Ankara 2005, ss.385-437.
- AKA, İsmail, Mîrzâ Şâhruh ve Zamanı, TTK, Ankara 1994.
- AKA, İsmail, Timur ve Devleti, TTK, Ankara 2000.
- ALİ ŞİR NEVAÎ, Mecâlisü’n-Nefâîs, Haz. H. Ayan-K. Yavuz, Erzurum 1995.
- BÂBÜR, Bâbürnâme (Bâbür’un Hatıratı), c. II, Çev. R. R. Arat, MEB, İstanbul 1970.
- BARTHOLD, V.V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, Çev. H. D. Yıldız, TTK, Ankara 1990.
- BARTHOLD, Wilhelm, ”Herât ve Herî-rûd Boyu”, Çev. İ. Aka, Makaleler, c. III, Yay. Haz. E. S. Yalçın-Ş. Gedikli, Ankara 2005, ss.221-236.
- BARTHOLD, Wilhelm, İslam Medeniyeti Tarihi, Çev. M. F. Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı yay., Ankara 1977. BOSWORTH, C. E.-Asimov M. S., “History of Civilizations of Central Asia”, The Development of Education Matkap, Madrasa, vl. 4, Chapter II, Ed. A. K. Mirbabaev, P. Zieme and Wang Furen, First Indian Edition, Delhi 2003. DEVLETŞÂH, Tezkîretü’ş-Şuarâ (Tezkere-i Devletşâh, c. II, Trc. N. Lügal, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1997.
- Ebû İshak b. Muhammed EL- İSTAHRÎ, Kitâb el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Düzenleyen İ. Afşar, Tahran 1989.
- Ebu’l-Berekât Nureddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Muhammed CÂMÎ, Salam ve Absal, Çev. A. Tarzî, 2. Baskı, İstanbul 1968.
- Ebûbekr-i TİHRÂNÎ, Kitâb-ı Diyarbekriyye, Çev. M. Öztürk, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 2001.
- FERNARD, Granard, Bâbür, Çev. O. Yüksel, MEB, İstanbul 1971.
- FRYE, Richard N., “Two Timurid Monuments in Herât”, Artibus Asia, Ascona 1948, pp.206-212.
- GOLOMBEK, Lisa, “Timurids Architecture”, The Encyclopaedia of Islam, vl. 10, Ed. H.A.R. Gibb, J.H. Kramers, E. Levi-Provençal, J. Schact, Leiden 2000, pp. 515
- GOLOMBEK, Lisa- Donald, Wilber, The Timurid Architecture of Iran and Turan, Princeton-New Jersey 1988.
- GOLOMBEK, Lisa, Discourse of on İmaginary Art Council in Fifteenth Century İran Timurid Art and Culture: İran and Central Asia in the Fifteenth Century. Ed. L. Glommbek-M. Subtenly, Leiden 1992.
- GOLOMBEK, Lisa, The Timurid Shrine at Gazur Gah, Royal Ontario Museum 1969.
- Hâfız-i EBRÛ, Penç Risâle-i Târîhî der Bare-i Havâdis-i Devârân-ı Emir Timur = Cinq Opuscules de Hafiz-i Abru Concernant l'histoire de l'Ira, Yay. Felix Tauer, Prague: Ferhengistan-ı Ulum-ı, Çekoslovs 1959.
- HÂNDMÎR, Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer, c. II, Neşr. Nasır-ı Hüsrev, Ez İntişârât-ı Hayyam, Tahran 1333; Habibu's Sîyar, Central Asian Sources I, The Reign of The Mongol and Turk. Part Two: Shakrukh Mîrzâ-Shah İsmail, Trans. V. M. Thackston, Ed. Ş. Tekin-G. A. Tekin, Harvard 1994.
- Hasan-ı RUMÎ, Ahsenü’t-Tevârîh, Çev. M. Öztürk, TTK, Ankara 2006.
- Hudûdü’l-âlem, Türkçe Trc. A. Duman-M. Ağarı, Kitabevi yay. İstanbul 2008.
- İbn HAVKAL, “Kitâbü’l-Mesâlik Ve’l-Memâlik (Kitâbu Sûreti’l-Arz)”, Derleyen ve Türkçeye Çeviren, Yusuf Ziya Yörükan, Derleyen ve Yayına Hazırlayan Ali Ertuğrul, Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağda Türkler, Gelenek yay., İstanbul 2004.
- LENTZ, T. W.-G. D., Lowry, Timurid and the Princely Vision Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Losangles 1989.
- Nizâmüddîn-i ŞÂMÎ, Zafernâme, Çev. N. Lügal, TTK, Ankara 1987.
- ÖZCAN, Nuri, “Türk Mûsîkîsinin Âbide Şahsiyetlerinden Abdülkadir-i Merâgî”, Türkler Ans. c. VIII, Ankara 2002, ss.109.
- PALABIYIK, Hanifi, Valilikten İmparatorluğa Gazneli Devleti (Gazneliler Devlet ve Saray Teşkilatı), Araştırma yay., Ankara 2002.
- PİYADEOĞLU, Cihan, Büyük Selçuklular Döneminde Horâsân (1040-1157), İst. Ünv. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
- ROEMER, R.,“Timurlular”, İA, XI-1, MEB, İstanbul 1974, ss.346-370.
- SUBTENLY, E. Maria Timurids in Transition, USA 2007.
- ŞAHİN, Mustafa, “Timur İmparatorluğu’nda Müzik-Eğlence Kültürü ve Yetişen Ünlü Müzisyenler (Music Entertaintment Culture and Famous Musicians in the Tamerlane Empire, A Tributeto)”, History Studies, Prof. Dr. Halil İnalcık Özel Sayısı, Volume 5, Issue 2, March 2013, pp.429-441.
- ŞAHİN, Mustafa, Orta Çağda Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar) (961-1507), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Tokat 2013.
- Şerefüddîn Ali YEZDÎ, Emîr Timur (Zafernâmê), Selenge yay., İstanbul 2013.
- Şeyh Abdurrahman-ı Fâmî-yi HEREVÎ, Târîh-i Herât, Tıpkı Basım, İ. Avşar, Piju Heşti-i Miras-ı Mektup, Tahran 2008.
- TERRY, Allen Timurid Herât, Wiesbaden 1983.
- TOGAN, Zeki Velidi, “Herât”, İA, V-1, MEB, İstanbul 1988, ss.429-442.
- TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türk İli Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981.
- USLU, Recep, Herât Tarihi, İstanbul 1997.
- ÜLGEN, Pınar, Doğu-Batı Arasında Teknoloji Transferi (Geç Orta Çağlar), Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2011.
- YETKİN, Suut Kemal, İslam Sanatı Tarihi, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Türk-İslâm Sanatları Tarihi Tarih Enst. yay., Ankara 1954.