Author :
Abstract
Çok uluslu geniş Osmanlı coğrafyasında, Türkçenin gelişimi her yerde aynı seviyede değildir. Örneğin 17.yüzyılda Mısır ve çevresinde Kıpçak Türkçesinden Oğuz Türkçesine geçişin son aşamaları yaşanırken Anadoluve Rumelideki Oğuz Türkçesi, Klasik Osmanlı Türkçesi dediğimiz içinde Arapça ve Farsçanın yoğunu olduğubir Türkçe dönemine ulaşmıştır. Ayrıca bu devirde, Arap dünyası başta olmak üzere, Türkçe bilmeyen Osmanlıtebaası gündelik yaşamaları için Türkçe öğrenmek, Anadolu ve Rumelideki Türk halkı da Osmanlı kültür vesanat dilini anlamak için Arapça ve Farsçayı öğrenmek ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu dönemin dilsel gelişmelerinevakıf ve halkın ihtiyaçlarını iyi tespit eden, Bin Muhammed Salih, Irak, Mısır, Anadolu ve Rumelide Türk diliile ilgili çalışmalar yürütmüştür. Özellikle, Eş-Şüzurüz-Zehebiyye ve Kıtaʿil-Ahmediyye fi-Lugatit-Türkiyye,Kamūsul-Ervāmu fi Nizāmil-Kelāmi3, Uknumu fį Lugatir-Rūmi ile et-Tercumānu fį Lugati Āli Oŝmāni adlıeserleri, hem dönemin Türkçesi hem de bu dil vasıtasıyla gerçekleştirilen eğitim-öğretim, sözlükçülük vb.faaliyetler açısından önemli veriler içermektedir. Bu çalışmada, adı geçen eserlerden hareketle Bin MuhammedSalihin yaşamı, Türk diline katkıları ve Eş-Şüzurüz-Zehebiyye ve Kıtaʿil-Ahmediyye fi-Lugatit-Türkiyye adlıeseri ele alınıp değerlendirilmiştir.
Keywords
Abstract
Progress of Turkish language isnt at the same level in every part of large, multinational Ottoman geography. Forinstance, in 17th century, Oğuz Turkish in Anatolia and Rumelia reached a period which was called ClassicalOttoman Turkish and was abundant in Arabic and Persian words, while the last phase of transition from KıpçakTurkish to Oğuz Turkish was seen in Egypt and its surroundings. Also, in this period, Ottoman citizens,especially the Arabic world, who did not know Turkish needed to learn Turkish for their daily life, and Turkishcitizens in Anatolia and Rumelia needed to learn Arabic and Persian to understand culture and art language. BinMuhammed Salih, who was acquainted with the latest linguistic developments of the era, determined these needsof public and conducted some studies on Turkish language in Iraq, Egypt, Anatolia and Rumelia. Especially EşŞüzurüz-Zehebiyye ve Kıtaʿil-Ahmediyye fi-Lugatit-Türkiyye, Kamūsul-Ervāmu fi Nizāmil-Kelāmi, Uknumufį Lugatir-Rūmi and et-Tercumānu fį Lugati Āli Oŝmāni contain important data about both Turkish language ofcurrent period and services such as education, lexicography etc. which were conducted via Turkish language. Inthis study, with reference to the mentioned work, Bin Muhammed Salihs life, works and his contribution to Turkish language were discussed and reviewed with his works Şüzurüz-Zehebiyye ve Kıtaʿil-Ahmediyye fi-Lugatit-Türkiyye.
Keywords
- ABDÜLKADİROĞLU, (1997). “Halîmî Çelebi”, DİA, C. 37, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
- ABDÜLKADİROĞLU, (1997). “Halîmî Çelebi”, DİA, C. 37, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
- ARGUNŞAH, Mustafa, YÜKSEKKAYA, Gülden Sağol, TABAKLAR, Özcan, (2010). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
- ATALAY, Besim (1949). Eş-Şüzûrü'z-Zehebiyye ve'l-Kıtai'l-Ahmediyye fî'l-Lugatı't-Türkiyye, İstanbul: Üçler Basımevi.
- AYVERDİ, İlhan (2006). Büyük Misalli Türkçe Sözlük, (Yay. Haz. Kerim Can Bayar), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- BAKTIR Mustafa, (1999). “İbn Melek”, DİA, C. 37, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları
- ÇETİN, Abdülbaki, (2006). “Ahmed-i Dâî’nin Farsça Ögretmek Amacıyla Yazdıgı Bir Eser: Müfredât”, Türkiyat Arastırmaları Dergisi, S. 20, ss. 113-128
- İNCE, Adnan (2010). “Nimetullâh Lugatı’nin Metin Kuruluşu Üzerine”, Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- KARAHİSÂRÎ, Muslihiddin Mustafa bin Şemseddin, (1875). Ahterî-i Kebir, İstanbul: Ali Bey Matbaası. KILIÇ, Hulusi (1989). “Ahterî”, DİA, C. 2, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı
- ÖZTAHTALI, İbrahim İmran, (2009). “Şerh Geleneği ve Lâmi’î’nin Şerh-i Dibace-i Gülistan’ı”, TÜBAR, S. 29, ss. 293-302
- http://www.tubar.com.tr/TUBAR%20DOSYA/ztahtal_imran%20293-302.pdf, (E.T. 01. 12. 2011)
- SÜREYYA, Mehmed, (1996). Sicilli Osmanî, (Yayına Haz. Nuri Akbayar), İstanbul: Kültür Bakanlığı ile Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı (ortak yayın).
- TOPARLI, Recep, (2003). Ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’l-Lugati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TURAN, Esra İpek, (2007). “Aşçı Dede Halil İbrahim Efendi’nin Fars Dili Ve Gramerine Dair Çalışmaları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
- YAKAR, Halil İbrahim, (2009). “Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâî”, Turkish Studies, S. 4, ss. 995- 1024,
- http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi6/sayi6pdf/55.pdf, (E.T. 03.12.2011)
- YAVUZ, Y. Vehbi, (1990). Tāʿlim’ül Müteallim–İslâm’da Eğitim Öğretim Metodu; Metin, Tercüme, Şerh–, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı
- YÜCE, Nuri, (1988). “Abdullah Ketseli”, DİA, C. 1, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları