Author :
Abstract
Osmanlı İmparatorluğu’nda modern anlamda ilk nüfus sayımı, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra yerine kurulan yeni ordunun asker ihtiyacının karşılanması ve mali durumun tespitine temel oluşturmak amacıyla 1831 tarihinde II. Mahmut döneminde yapılmıştır. 1844, 1852, 1885 ve 1907 yılları başta olmak üzere belirli periyotlarla devam eden bu sayımlarla İmparatorluk coğrafyasındaki Müslim ve Gayrimüslim erkek nüfus kayıt altına alınmıştır. Bu çalışmada, XIX. yüzyılın ilk yarısında Karaosmanoğlu Yakup Paşa’nın müşirliği sırasında tutulan ve Aydın Güzelhisar Kazası’na ait H. 1261/M. 1845 tarihinde yapılan nüfus sayımı sonuçlarını içeren Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi’nde 3013 numara ile kayıtlı nüfus defterindeki veriler değerlendirilecektir. Diğer nüfus defterlerinden farklı olarak bu defterde, Karaosmanoğlu Yakup Paşa’nın mahiyetindeki kişilerle, Aydın Güzelhisarı defterdarı, hâkimi ve zabtiye teşkilatındaki süvari ve piyadegana ait olmak üzere Kaza idaresinde görevli idari, mali ve askeri kadrolarda görevli kişilerin sayımı yapılmıştır. Ayrıca defterde sayımın yapıldığı tarihte Aydın Güzelhisar Kazası’ndaki medreseler ve hanlarda kalan kişiler de kayıt altına alınmıştır. Yine defterin başka bir özelliği, Aydın Güzelhisar Kazası’ndaki kahve ve dükkânlar ile kazaya bağlı Hacı Ali Obası, Kürtler, Umurlu ve Serçe köylerindeki bekaran nüfusun nitelik ve niceliklerine ait verilerin de yer almasıdır. Tanzimat’ın hemen sonrasına ait bu nüfus defterinden elde edilecek veriler, Aydın Güzelhisar Kazası’nın idari, sosyo-ekonomik, askeri ve ilmi yönüne ilişkin birinci elden bilgilere ulaşma imkânı sunmaktadır.
Keywords
Abstract
The first census in the modern meaning in the history of the Ottoman Empire was in the reign of Mahmud II in 1831 following the abolishment of the Janissary army, in order to retain the fiscal situation of the state and to provide the need of warrior for the new army, established instead of the Janissaries. The Muslim and the non-Muslim men of the empire were officially registered by the census of 1844, 1852, 1885 and 1907. In this study, the official registers in the Turkish Presidency State Archives, Department of Ottoman Archives, No. 3013 according to the census of 1845 in Aydın under the administration of Karaosmanoğlu Yakup Paşa are evaluated. Unlike the other boks, in this register those can be found as follows: The civil cervants who were on duty with Yakup Paşa, and the official administrative, financial and militarial servants of the Aydın governorate like Defterdar (Revenue Officier), Judge, Zabtiye (policemen) as süvari and piyadegana. Moreover, the people who were staying in the madrasha and the caravanserai in Aydın were also taken into registration. As another characteristics of the book, the single men in the villages like Hacı Ali Obası, Kürtler, Umurlu and Serçe were taken into registration. The data that would be collected from this registration book will be useful to reach new primary information about the socio-economic, cultural and military lives in Aydın at that period.
Keywords
- Afyoncu, Erhan, Osmanlı Devlet Teşkilatında Defterhane-i Amire (XVII- XVIII. Yüzyıllar, Ankara 2014,), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
- Akın, Himmet, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara 1968.
- Başaran, Mehmet, Sarıbey Haykıran, Aysun, Özçelik, Ali, Atçalı Kel Mehmed Efe, Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Zeybeklik, Kitap Yayınevi, İstanbul 2018.
- Baykara, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Türk Kültürü Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
- Behar, Cem, “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (Ed. H. İnalcık-Ş. Pamuk), Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, ss. 63-72.
- Çadırcı, Musa, “Anadolu’da Redif Askeri Teşkilâtının Kuruluşu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. VIII- XII / 14–23 Sene 1970–1974 (1975), ss. 63-75.
- Çelik, Bülent, Demir, Tanju, Osmanlı Devleti’nde Bir- İdari- Mali Yeniden Yapılanma Örneği Aydın Muhassıllığı (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, Aydın 2010.
- Evliyâ Çelebi, Seyahatnâmesi, IX. Kitap, Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları İstanbul 2005.
- Faroqhi, Suraiya, “Sixteenth Century Periodic Markets in Various Anatolian Sancaks: İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın, and Menteşe”, Journal of Economic and Social, History of the Orient, c. 22, S. 1, 1979, ss. 32-79.
- Gencer, Fatih, “İbrahim Paşa’nın Anadolu’yu İstilası, (1832-1833)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 9, S. 42, Şubat 2016, ss. 641-657.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Kara Üveys Paşa’nın Budin Beylerbeyliği (1578-1580)”, Tarih Dergisi, c. II, S. 3-4, İstanbul 1952, ss. 17-34.
- Hızlı, Mefahil, “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”, Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, c. 2, S. 2, Bursa 1987, ss. 273-281.
- İlknur, Gürgen, XV. – XVI. Yüzyıllarda Güzelhisar Kazası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa 2015.
- Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1997.
- Kocakaplan, Saim Çağrı, Temettüât Defterleri Çerçevesinde Silistre Kazası’nın İktisadî ve Sosyal Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
- Ortaç, Hilal, Tapu Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Güzelhisar, Aliağa Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2018.
- Öz, Mehmet, “Tahrir ”, DİA, c. 39, İstanbul 2010, ss. 425-429.
- Özkan, Mustafa Kenan, “Aydın Valisi Yakup Paşanın Kuyucak’da Yaptırdığı Eserler”, Cumhuriyetin 75. Yılı Milet Müzesi Yıllığ, S. 1, Söke 1997, ss. 21-27.
- Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay, Modernleşme Sürecinde Bir Sancak Aydın, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
- Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay, Özgün, Cihan, “Batı Anadolu’nun Yol Ağı Araştırmaları III, İzmir’in Ardalanında Kervan Yolları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXVI, S. 2 Aralık 2011, ss. 527-549.
- Sarıbey Haykıran, Aysun, “1831 Tarihli Nüfus Sayımında Aydın Güzelhisar Kazası Cami-, Atik Mahallesi”, Yenifikir Uluslararası Hakemli Akademik Fikir Araştırma Dergisi , S. 22 (Temmuz 2019).
- Sarıbey Haykıran, Aysun, Başaran, Mehmet, “Modernleşme Sürecinde Aydın’da Yönetim Olgusu, Tarihsel Süreçte Aydın, Ed. Günver Güneş, Aydın Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın 2012.
- Sarıbey Haykıran, Aysun, Can Tunalı, Ayten, “XIX. Yüzyılda Aydın”, Aydın İl Tarihi, Aydın İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Aydın 2006.
- Sarıbey, Aysun, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aydın’da Yönetim, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın 2006.
- Şeker, Mehmet, İbn-i Batuta’ya Göre Anadolu’nun Sosyal- Kültürel ve İktisadî Hayatı ile Ahîlik, II. Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
- Taş, Çiğdem, Maârif Salnamelerine Göre 20. Yüzyıl Başlarında (1898-1904) Aydın Vilâyeti’nde Eğitim, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon 2006.
- Uluçay, Çağatay, Atçalı Kel Memed, As Matbaası, İstanbul 1968.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa Kuvvetleri Tarafından Saruhan, Aydın ve İzmir’in İşgaline Dair Belgeler”, Belleten, c. XLVII, S. 185, Ankara 1984, ss. 1-29.