Author :
Abstract
Selanik şehri limanı, coğrafi konumu, uluslararası ticaret pazarıyla olan bağlantıları ve hinterlandı ile Balkanların önemli şehirlerinden biri haline gelmiştir. Şehrin bu durumunda, fetihten sonraki süreçte Osmanlılar tarafından inşa ettirilen ekonomik ve ticari müesseselerin de rolü bulunmaktadır. Osmanlılar, şehri bedesten, han, kervansaray, çarşı ve pazarlarla donatarak canlı bir merkez haline getirmiştir. Bedesten etrafında gelişen ticari merkezde, hanlar da önemli bir rol oynamış, vakıf ve mülk olarak birçok han inşa ettirilmiştir. II. Murad döneminde başlayan bu süreç XX. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Yolcu ve ticaret hanları olarak karşımıza çıkan bu yapılar, kimi zaman içinde bulundurduğu esnafın ismiyle anılır olmuş, kimi zaman da ismini etnik yapıdan, büyüklüğünden, bulunduğu konumdan, inşa malzemesinden veya sahibinden almıştır. Hanlar, şehre çeşitli nedenlerle gelen yolcu, gezgin, asker ve esirlere barınma imkânı sağlamıştır. Ayrıca ticari işletmelere ev sahipliği yapmış, büro, dükkân ve mağazaları içinde barındırarak şehrin ticari hayatına katkıda bulunmuştur. XIX. yüzyılda ileri gelen ailelerin inşa ettirdikleri hanlar da şehrin ticari çehresini değiştirmiştir.
Selanik hanlarının birçoğu zamanla ortadan kalkmış, kalanların bir kısmı ise şehrin Yunanistan’a geçmesinden sonra yıktırılarak yerini otel veya başka yapılara bırakmıştır. Bu çalışmada Selanik’te inşa ettirilen vakıf hanlar, vakfiyeler, arşiv belgeleri ve basılı kaynaklar kullanılmak suretiyle tespit edilmeye çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
Salonika has become one of the most important cities of the Balkans with its port, geographical location, its connectivity to international trade, and its hinterland. Financial and commercial institutions built on the Ottomans’ command in the post-conquest period also played a role in the current situation of the city. The Ottomans turned the city into a vital center, equipping it with covered markets, inns, caravansaries, souks, and bazaars. Although covered markets were the center of trade, inns also played a key role, and many charity-run and privately owned inns were built, starting in Murad II’s reign and continuing until the early twentieth century. These buildings were classified as traveler inns and commercial inns. They were given a name referencing the ethnicity or name of the innkeeper, or the size, location, or materials of the construction and were sometimes named for the owners. The inns provided accommodation for travelers, wanderers, soldiers, and captives who came to the city for a multitude of reasons. They also hosted commercial enterprises and contributed to the commercial life of the city, harboring offices, shops, and stores. The inns built by notable families in the nineteenth century also changed the commercial landscape of the city.
Lots of Salonika inns disappeared in time; some of the rest had been demolished after Greece was captured and left their place other buildings such as hotels etc. In this study, waqf inns were built will be tried to determine by using the endowment deeds, archive materials, and published sources.
Keywords
- Âşık Mehmed, Menâzırü’l-avâlim (Metin), Cilt: III, Haz. Mahmut Ak, Ankara 2007.
- Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8.Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff, İstanbul 2003.
- Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, 4, Yay. Haz: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, İstanbul 1996.
- 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530), I, Dizin ve Tıpkı Basım, T.C.Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003.
- Akar, Tuba, “Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı MekânlarıLiteratür Değerlendirmesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 7, Sayı 13, 2009, s. 267-292.
- Anastassiadou, Meropi, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik (1830-1912), Çev. Işık Ergüden, İstanbul 2016.
- Atalan, Özlem- Arel, Hasan Şahan, “15. Ve 16. Yüzyıllara Ait Osmanlı Han Yapılarının Mekânsal Analizi”, Turkish Studies, V.11/2, 2016, s. 217-228.
- Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri Bulgaristan Yunanistan Arnavudluk. Cilt: IV, 4, 5, 6. Kitab, İstanbul 1982.
- Balkanlar’da Osmanlı Vakıfları Vakfiyeler Yunanistan, 3, Ed. Halit Eren, Haz. Halit Eren,Mustafa Oğuz, Zekai Mete, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul 2017.
- Bayrak (Ferlibaş), Meral, “Makbul/Maktul İbrahim Paşa Vakfı: Selanik ve Kavala ile DiğerYerlerde Bulunan Hayratı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 35, İstanbul 2016, s. 1-66.Bayram, Sadi, “Yemen Fatihi Gazi Sinan Paşa’nın Kahire ve Şam Vakfiyeleri”, 38. ICANAS(Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Milletlerarası Kongresi), Bildiriler, Ankara 10-15 Eylül 2007, Cilt: II, Ankara 2012, s. 705-711, 1003-1011.
- Bıçakçı, İsmail, “Selanik’te Türk Mimari Eserleri”, Balkanlar’da İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, 21-23 Nisan 2000 Sofya, İstanbul 2002, s. 433-447.
- Cerasi, Maurice M., Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, İstanbul 1999.
- Cezar, Mustafa, Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi,Delilbaşı, Melek, “16. Yüzyılda Via Egnatia ve Selanik”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde ViaEgnatia (1380-1699), Ed. Elizabeth A. Zachariadou, Çev. Özden Arıkan, Ela Güntekin, Tülin Altınova, İstanbul 1999, s. 73-91.
- Ersoy, Bozkurt, “Osmanlı Şehir-içi Hanları Plan Tasarımı İle Cephe ve Malzeme Özellikleri”, Sanat Tarihi Dergisi, 7/7, İzmir 1994, s. 75-97.
- Eyice, Semavi, “Bedesten”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 302-311.
- Faroqhi, Suraiya, “Balkan Panayırlarının Eski Tarihi”, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Çev. Emine Sonnur Özcan, Ankara 2018, s. 152-181.
- Genç, Serdar-Genç, Füsun Gülsüm, “Rusçuk’ta Hanlar ve Yolcular (17-19. Y.Y.)”, Osmanlı Dönemi Balkan Ekonomisi, Ed. Zafer Gölen vd., Ankara 2018, s. 145-176.
- Gençer, Ceylan İrem, 1840-1912 Yılları Arasında İzmir ve Selanik’teki Kentsel ve MimariDeğişim, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2012.
- Gökbilgin, M. Tayyib, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar-Mülkler- Mukataalar, İstanbul 2007.
- Gümüşsoy, Emine, “Selanik Mevlevîhanesi”, Balkanlar’da İslâm Medeniyeti BeşinciUluslararası Kongresi Tebliğleri Mayıs 2015, Saraybosna, Ed. Halit Eren, İstanbul 2018,Kaçan Erdoğan, Meryem, “II. Bayezid’in Selanik’teki Vakıf Akarları”, Türkiye Günlüğü, Sayı 133, 2018, s. 113-126.
- Kaçan Erdoğan, Meryem, “Hüsrev Kethüda Vakfı ve Selanik’teki Gelir Kaynakları”, Vakıflar Dergisi, Sayı 50, Ankara 2018, s. 65-83.
- Kiel, Machiel, “Selânik”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, s. 352-357.
- Lowry, Heath W., “Portrait of a City: The Population and Topography of Otoman Selânik(Thessaloniki) in the Year 1478”, in Diptycha, Volume: II, Athens 1980-1981, s. 254-293.Mazower, Mark, Selanik Hayaletler Şehri Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler 1430-1950, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul 2013.
- Öcalan, Hasan Basri, “Koca Sinan Paşa Vakıfları: Kuruluş Amaçları, İşlevselliği ve İstihdamYönünden Analizi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, S.35, 2018, s. 723-741.
- Öz, Tahsin, “Topkapı Sarayı Müzesinde Yemen Fatihi Sinan Paşa Arşivi”, Belleten, 10/37, 1946, Özer, Murat, Osmanlı’da Seyahat Kültürü Kervansaraylar, İstanbul 2018.
- Pala, Ayhan, XV ve XVI. Yüzyıllarda Selanik Şehri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991.
- Tamdoğan-Abel, Işık, “Hanlar ya da Osmanlı Kentinde Yabancı”, Osmanlı İmparatorluğu’ndaYaşamak, Der. François Georgeon-Paul Dumont, Çev. Maide Selen, İstanbul 2000, s. 387-Taşkömür, Himmet, Osmanlı İmparatorluğunda Simkeşlik ve Tel Çekme (XV-XIX. y.y.),(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Tunçel, Mehmet, “Osmanlı Mimarîsinde, Makedonya’daki Arasta ve Bedesten Binaları”, Prof. Dr. Halûk Karamağaralı Armağanı, Ankara 2002, s. 317-360.
- Turgut, Vedat, “Osmanlı Hâkimiyetinde Aynoroz Yarımadası’ndaki Kilise ve Manastırlar”,Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı 2, Yıl 4, 2016, s. 231-237.Ünal, Neslihan, İzmir ve Selanik Liman Kentlerinin Gelişim Süreçlerinin Karşılaştırmalı Analizi(1650-1750), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2013.
- Yazıcı, Nurcan, “Osmanlı Mimarlığında XVI. Yüzyılın Önemli Bir Banisi: Yemen Fatihi GaziSinan Paşa ve Camileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı 17, 2011, IV. Elektronik Kaynaklar
- Papastathis, Ch. K.-E. A. Hekimoglou, The Great Fire of Thessaloniki (1917), Thessaloniki 2010,https://www.academia.edu/2306858/The_Great_Fire_of_Thessaloniki_1917, erişim tarihi: 14.05.2019.
- Paschalis Androudis, Historical and archaeo/ogical evidence on the great Karavan-Seray(Büyük kervansarayı) of Thessaloniki, p.63-97, https://www.academia.eduKervansaray_of_Thessaloniki._Historical_and_Archaeological_Evidence, erişim tarihi: 25.05.2019.
